Vrouwelijke heiligen op wie je kunt vertrouwen

Gelovig of niet, onderweg op de Camino de Santiago voelen vele pelgrims zich beschermd door Jacobus de Meerdere. Toch is Jacobus zeker niet de enige beschermheer op reis en al helemaal niet de bekendste.

Dat is, zeker voor katholieken, Sint-Christoffel. Zo zijn er wel meer mirakelse beschermers, van Sint Antonius van Padua (voor het terugvinden van de weg) tot Jozef van Cupertino (voor het vliegverkeer). Allemaal mannen. Toch zijn er ook vrouwelijke heiligen die zich over reizigers ontfermen. Vaak waren ze hun tijd ver vooruit en namen zij de vrijheid om op pad te gaan. Een top 5 voor je volgende pelgrimage.

1 Bona van Pisa (1156-1207)

Bona van Pisa beschouwde het leven als een pelgrimsreis en was ook daadwerkelijk veel onderweg. Als augustines die los van een klooster leefde, maakte ze pelgrimages naar Rome, Santiago de Compostela en het Heilige Land. De Camino de Santiago volbracht ze maar liefst tien keer, omdat ze een bijzondere band had met Sint Jacob. Ooit had ze hem en Jezus in een visioen gezien. Sint Jacob had haar teruggeleid naar Jezus toen ze angstig was weggerend. Omdat ze al lopend andere pelgrims op de gevaarlijke camino bijstond, maakten de Ridders van Sint Jacob haar tot officiële gids en werd ze later beschermheilige van pelgrims en meer in het algemeen die van reizigers en gidsen. Als Bona niet op reis was, verbleef ze in haar kluizenaarshut nabij Pisa. Ze is patrones van Pisa en sinds 1962 ook de curieuze beschermheilige van stewardessen. Op een populaire afbeelding van Bona houdt ze de armen gekruist voor haar borst, vaak met een jacobsschelp in haar handen en een bloemenkrans om haar hoofd.

2 Francisca Romana (1384-1440)

Alhoewel pelgrims lopen en fietsen, is een deel van hun heen- of terugreis vaak gemotoriseerd. Francisca Romana kan dan prima voor vrouwelijke Christoffel doorgaan. Dat vinden ze in Italië ook. Francisca werd al jong uitgehuwelijkt, maar was zelf liever het klooster ingegaan. Na de dood van haar man trad ze alsnog toe tot de door haar gestichte orde. Ze zou de gave van ontwrichting hebben genoten, oftewel het vermogen om op verschillende plaatsen tegelijkertijd te zijn, wat haar tot ideale patroon maakte van snel bewegende middelen zoals auto’s. In 1951 riep de rooms-katholieke kerk haar uit tot beschermheilige van al het gemotoriseerde verkeer en zijn gebruikers: automobilisten, motorrijders en piloten. Nog elk jaar op 9 maart rijden Romeinse automobilisten massaal uit om bij haar basiliek de zegen van Francisca te ontvangen. Francisca geldt overigens ook als een van de patroonheiligen van Rome, samen met de apostelen Petrus en Paulus en de heilige Filippo Neri. Dus als je naar Rome pelgrimeert, val je bij aankomst direct onder haar hoede. Francisca wordt afgebeeld in het zwarte habijt en de witte sluiers van de benedictijner kloosterzusters, vaak met engelbewaarder, naar wie ze volgens zeggen goed luisterde.

3 Birgitta van Zweden (1303-1373)

Birgitta trouwde op jonge leeftijd. Zij en haar man Ulf konden goed met elkaar overweg. Beiden waren zeer religieus. Nadat ze een bedevaart naar Santiago de Compostela hadden gemaakt, trad Ulf in bij de cisterciënzers. Birgitta begon haar leven als actief religieuze pas na het overlijden van haar echtgenoot. Ze stichtte de kloosterorden van de birgittinessen. Ze pelgrimeerde naar Rome, en vandaar naar het Heilige Land om vervolgens weer naar Rome terug te keren. Ondertussen had ze bijzondere visioenen en openbaringen.
Birgitta van Zweden is patrones van pelgrims, maar wordt ook aangeroepen voor een goed stervensuur. Samen met Catharina van Siena en Theresia-Benedicta van het Kruis (Edith Stein) is ze patrones van Europa. Ze wordt afgebeeld als zuster in de dracht van haar orde, waarvan vooral de hoofdbedekking apart is. Over de zwarte sluier wordt een wit linnen band gedragen in de vorm van twee kruisende beugels met daarop vijf druppels. Deze verwijzen naar de wonden van Christus, vandaar de naam vijfwondenkroon. Verder heeft ze een abdisstaf en boek in de hand of een pelgrimsstaf en reistas.

4 Geertruida van Nijvel (626-659)

Geertruida stamt uit een familie die bijna geheel uit heiligen bestaat. Ze werd al jong abdis van een klooster van benedictinessen. Ze werkte hard voor de zorg van armen en zieken en voor goede scholing van haar zusters. Ze stierf al op 33-jarige leeftijd, volkomen uitgeput.
Het verhaal gaat dat een ridder een oogje had gehad op Geertruida, maar dat zij het klooster boven hem verkoos. Met een heildronk had zij afscheid van hem genomen, maar de man probeerde haar alsnog te krijgen. Hij verkocht daartoe zelfs zijn ziel aan de duivel. Na zeven jaar kwam de duivel zijn ziel opeisen. De duivel had evenwel geen macht over zijn ziel, omdat Geertruida bij het afscheid van haar minnaar op zijn heil had gedronken. Zo was hij door toedoen van Geertruida van de ondergang gered. Vanuit deze legende ontstond de drank van Sint-Geertensminne: een heildronk die vertrekkende reizigers en pelgrims tot zich namen om een goede reis en behouden terugkeer te verkrijgen. Te Nijvel, waar Geertruida in het klooster zat, gebruikte men daarvoor de beker die in de kerk bewaard werd.
Geertruida werd zo beschermheilige van herbergiers, van pelgrims, reizigers en weggebruikers. De heil- en afscheidsdronk brachten gelovigen later ook op de doden, voor hun reis naar het eeuwig leven. Omdat Geertruida hen daarin zou begeleiden, wordt ze vaak met muizen afgebeeld, symbool voor de zielen van overledenen. De beesten kruipen tegen haar staf op, die ze als abdis in de hand houdt. Soms heeft ze ook de beker van de heildronk in haar hand.

5 Maria, moeder van Jezus

Maria komt wereldwijd in verschillende gedaanten terug als beschermer van reizigers ter land en ter zee. De Madonna van Ghisallo, Onze-Lieve-Vrouw ter Heirbaan en Onze-Lieve-Vrouwe van Loreto zijn voor de camino het meest relevant.

Madonna del Ghisallo
Een mooi verhaal verklaart waarom Maria in Italië faam verwierf als beschermster van reizigers in het algemeen en fietsers in het bijzonder. In de middeleeuwen vielen struikrovers op een heuvel nabij het Comomeer graaf Ghisallo aan. Op het moment dat dit gebeurde, zag hij een verschijning van Maria op een altaar. Hij rende erheen en werd gered van de rovers. In 1632 verrees op de heuvel een kerk voor ‘la Madonna del Ghisallo’, zoals Maria hier voortaan heette. Het werd een populair pelgrimsoord waar reizigers om veiligheid baden. Daar bleef het niet bij. Haar kapelletje ligt op de route van de Ronde van Lombardije, tussen de plaatsen Canzo en Regatola. Paus Pius XII riep Madonna del Ghisallo in 1949 uit tot beschermheilige van wielrenners. Sindsdien bewaakt ze fietsers wereldwijd en is haar heiligdom vooral een bedevaartsoord van wielrenners. Er brandt een eeuwige vlam  voor gestorven renners, er hangen fietsen in de kerk en je vindt er standbeelden van beroemde renners voor de deur. Elk jaar als de wielrenners van de Ronde van Lombardije de top van de heuvel Ghisallo (754 meter) passeren, luiden de klokken van het kerkje van de Madonna del Ghisallo.

Onze-Lieve-Vrouw ter Heirbaan
De Madonna del Ghisallo mag dan omgeven zijn door fietsen, zulke voertuigen zie je, net als auto’s en brommers, nauwelijks als attributen in voorstellingen van Maria. Onze-Lieve-Vrouw ter Heirbaan op de rijksweg van Bree naar Opitter (België) is daarom opmerkelijk. In een nis in een buitenmuur van de kapel van Onze-Lieve-Vrouw Troosteres der Bedrukten staat ze daar: Maria in reistenue. Weliswaar in wit gewaad en blauwe mantel maar met een eenvoudig koord om het lijf, een reisstaf in de rechterhand, Jezus op de linkerarm en op sandalen. Op de voet van het beeld staan een fiets, een brommer en een autootje afgebeeld. Maria staat met haar gezicht naar de straat en is hier echt de schutspatroon van reizigers en verkeersdeelnemers. Na de oorlog was een pastoor op het idee gekomen om Maria hier een extra taak te geven, omdat de inzegeningen van voertuigen in het nabije Bocholt zo enorm populair waren, en nog altijd zijn.

Onze-Lieve-Vrouwe (Maria) van Loreto
Onze-Lieve-Vrouwe van Loreto waakt over het reizen per vliegtuig vanwege een totaal ander verhaal. Loreto is het meest bezochte bedevaartsoord van Italië. In 1294 zouden engelen de drie muren van Maria’s geboortehuis van Nazareth, via Kroatië, naar Loreto hebben gevlogen. Over het huis verrees een kathedraal. Aan het begin van de vorige eeuw lobbyde de Italiaanse luchtmacht er bij het Vaticaan flink voor haar tot patroonheilige van piloten te maken. In 1920 gaf de paus daartoe zijn zegen. Volgens zeggen droeg Charles Lindbergh een medaillon van Onze-Lieve-Vrouwe van Loreto toen hij als eerste met een vliegtuig de Atlantische Oceaan overvloog. Meerdere bekende piloten en astronauten waren haar op een vergelijkbare manier toegewijd, en jouw piloot wellicht ook, mocht je besluiten met het vliegtuig naar of van de camino te vliegen.

Deze blog verscheen eerder als een artikel dat ik samen met Harry Keijsers schreef. Het artikel verscheen in Jacobsstaf 132, 2021.

Foto’s: Wikipedia.

Wil je een nog diverser palet aan beschermheiligen van reizigers leren kennen? Van Mazu in China tot Ganesha in India? Download dan het gratis e-boek Mirakelse beschermers op reis.