In het reine met de Boze Turk. Wandelen op de Sultans Trail

Wandelend op de Sultans Trail van Wenen naar Istanbul ervaar je Europa zoals het altijd al was: een smeltkroes van etnische groepen, culturen en religies. Slap voor stap ontdek je ook: de ander lijkt op mij. Christenen en moslims delen niet alleen landen en oud zeer, maar ook heiligen en profeten. In het spoor van de Ottomanen word je warempel een beschouwende pelgrim, zo ervoer ik.

“De Boze Turk, de BozeTurk!” Langs de Sultans Trail herinner ik het me plots: de sublieme toverlantaarnvoorstelling waarop turkoloog Alexander de Groot onze groep Leidse studenten eens trakteerde. De clou van zijn verhaal? Het Ottomaanse leger kwam tot Wenen en de schrik die dat in christelijk Europa teweegbracht zit diep, heel diep in het collectieve geheugen. Oftewel: islamofobie is niet van vandaag. Met het lantaarnplaatje dat sultan Süleyman de Grote verbeeldt, lachen we nu nog de fobie weg. Maar lopen helpt net zo goed.

Vredespad
Dat vindt ook de Nederlands-Turkse ondernemer Sedat Çakir (61). Hij nam in 2008 het initiatief om een langeafstandswandelpad tussen Wenen en Istanbul te ontwikkelen. Het pad volgt de oude weg die Süleymans leger ooit bereisde, maar dan in omgekeerde richting. Voor wie bang is voor de islam is dat wel zo therapeutisch misschien. Het oude oorlogspad is nu sowieso een vredespad: diversiteit en tolerantie zijn de sleutelwoorden van Sedats missie: “Ook ik zit nog met veel vooroordelen. Al wandelend probeer ik me ervan te ontdoen.”
Tussen Popsvac en Osijek aan de rivier de Drava in Slavonië, een wat vergeten deel van Kroatiē, loop ik eind november 2012 met Sedat op. En al begin ik wat lukraak midden in de Sultans Trail, voor bezinning is het de perfecte start. Want elke stap in dit grensgebied met Servië en Hongarije is een meter roerige geschiedenis.

Onafhankelijkheidsoorlog
Er ligt niet alleen eeuwenoud zeer op de Balkan. De Kroatische Onafhankelijkheidsoorlog (1991-1995) woedde hier op zijn hevigst. Drama’s zijn nog warm en kwesties liggen gevoelig.
In het dorpje Popsvac is daar vooralsnog niets van te merken. Althans, als je verder niets zoekt achter de Kroatische vlag met zijn rood-wit geblokte wapen, die hier en daar prominent op een erf hangt. Voorbij de kerk en blaffende honden voert de Sultans Trail richting de heuvels, langs vakwerkboerderijen en kleiige akkers. Gestoken in vochtige herfstdampen, omhuld door het gelige gebladerte van de bomen en wijnranken op de hellingen. Een stemmige omgeving voor overpeinzingen.

Vakantiehuisjes
Bewoog Süleyman zich werkelijk net als wij door het landschap? “Aan de hand van historische beschrijvingen proberen we zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke route te komen”, vertelt Sedat terwijl we een kleine heuvel beklimmen. Bovenop wacht een subliem uitzicht over Beli Manastir en de vlakte rondom.
Waar misschien ooit de Ottomaanse garnizoenen bivakkeerden, staan nu vakantiehuisjes. Met veranda, een boomgaard, een barbecue, en een café om de hoek: alle zaken die het leven ‘s zomers goed maken. Houtgesneden hartjes in luiken duiden op een liefdesnestje. Kroaten staan bekend als levensgenieters. De ‘villa’s’ liggen er nu verlaten bij, maar verderop houden mannen nabij een bouwplaats een vroege vrijdagmiddagborrel, met koffie en sterkere drank. Een vrouw staat met kind op de heup langszij. “Dober dan!” (Goedendag!) en ze kijken ons na terwijl we weer afdalen.

Culturele diversiteit
Van verse grindpaden lopen we nu snel op het asfalt van Beli Manastir. Het wordt al bijna donker. Een paar uur later is het smullen in het pittoreske Karanac. In het enige restaurant van het dorp wordt vis uit de Drava rechtstreeks aan grillpennen in het open vuur geregen. Met Turkse koffie na weet je weer dat je op de Sultans Trail zit. Maar net als veel traditionele huizen in deze omgeving doet het restaurant Hongaars aan. “De kleur van de bloemsjablonen op de buitenmuren verraadt de afkomst van de bewoners”, vertelt een local. “Groen staat voor Hongarije, bruin voor Duitsland. Anderen kiezen wat ze willen.” Ondanks de grote menselijke verliezen tijdens de oorlog is de culturele diversiteit godzijdank nog alom waarneembaar.

Beschermheilige van reizigers
De ganzen op de deel van B&B-boerderij Sklepić doen ons de volgende dag uitgeleide. Aan de horizon van lichtglooiende, kale velden maken herten hun stille opwachting onderweg naar het dorp Kneževi Vinogradi, om vervolgens in galop in de mist te verdwijnen. De zon neemt voorzichtig hun plaats in. Het dorp ademt zaterdagsrust.
Een schildering boven de poort naar de Servisch-orthodoxe kerk onthult zijn naam: de Presentatie van de Heilige Maria. Het kleurige Bijbeltafereel laat ook haar moeder, Sinte-Anna, zien. Ik ken Anna als pelgrim en beschermheilige van reizigers in de Alpen (Sainte Anne, protège les voyageurs), maar ze is ook een goede bekende in alle landen van de Sultans Trail. Voor zowel christenen als moslims. “Anne betekent moeder in het Turks”, aldus Sedat. Geen toeval, want Anna wordt ook erkend binnen de islam. Net als andere personen uit de joods-christelijke traditie trouwens, waaronder vele profeten. Die gemeenschappelijke wortels vind je almaar terug op de Sultans Trail.

Wijngaarden van Baranja
De werkelijkheid stemt tot nuancering, tegenstellingen vervagen, en zo is het ook met het slechte imago van de Serviërs. Want hoe kunnen ze nog in Kroatië wonen en hun geloof belijden? Darko Mrkonjić van het lokale toeristenbureau maakt het ons snel duidelijk. Hij zet zich niet graag af tegen de Serviërs: “Ik heb meerdere Servische vrienden die tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog met de Kroaten meevochten.”
Direct om de hoek van de Servische kerk is het even terugschakelen naar Süleymans tijd, maar we krijgen hulp van een prima compagnon: wijn. Afkomstig uit de wijngaarden van deze streek, Baranja, en al eeuwen een begrip.

Een wijnproeverij in de kelders volgt. We hebben een goed excuus om te nippen, want in deze kelders huisde vroeger de Ottomaanse cavalerie. Al maakte Graševina – een Kroatische Riesling – onmogelijk onderdeel uit van het rantsoen.
Dorpskinderen begeleiden ons giechelend terug de kleivelden in die met dijken, suikerbieten en schapen van Kroatië een beetje Groningen maken. Tussen Grabovac en Darda valt de schemering. Hoge graansilo’s en het vuur buiten een bouwvallige Roma-nederzetting wijzen de modderige weg terug naar de bewoonde wereld.

De Brug
De volgende morgen staan we ineens voor De Brug. Achter het desolate Esterházy-kasteel van Darda is in een poel tussen het riet een drietal afgekloven palen zichtbaar. Alles wat over is van de overspanning die in Suleymäns tijd voor het achtste wereldwonder doorging. Een provisorische, maar magnifieke houten constructie waarover de Ottomaanse troepen richting Osijek trokken, 8 kilometer lang door de moerassen. Lokale autoriteiten bakkeleien nog of die brug gereconstrueerd moet worden. Het zou fijn zijn, want tot Osijek is het voor de wandelaar nu nog even slalommen tussen parken en asfalt. Iets van de grandeur van de brug is gelukkig wel terug te zien in de oude en nieuwe brugtekeningen die we, eenmaal in Osijek, op panelen aan de promenade langs de Brava aantreffen. Ongeveer op deze plek kwam de brug vanuit de moerassen de oude stad in.

Vesting Tvrda
Een bezoek aan de latere, Habsburgse stervesting Tvrda is een must. Het ‘Turkse straatje’ loopt achter de franciscaner Heilig Kruiskerk, gebouwd over de resten van een Ottomaans gebedshuis. De mannen van de pacifistische bedelaarsorde van Franciscus konden zich vroeger vrijelijk aan de Ottomaanse zijde van het front begeven.
Op meer plekken komen kerken en Ottomanen bijeen. Voor de jezuïtische St. Michaelkerk aan het bekende Drievuldigheidsplein, ook binnen Trvda, markeren gele stenen in het plaveisel de fundamenten van een moskee, vernoemd naar Kasem Pasha, de eerste Ottomaanse gouverneur van Osijek.

Poolse sultansvrouw
Een paar uur later zitten we bijna in de harem van sultan Süleyman. In het Kroatisch Nationaal Theater van Osijek wordt het haremdeel van Ivan Zajc’s negentiende-eeuwse opera Nikola Šubić Zrinski opgevoerd. De opera verhaalt over de Slag van Szigetvár in 1566 waarin Hongaarse en Kroatische legers zware verliezen toebrachten aan de Ottomaanse overmacht onder persoonlijke leiding van de grote Süleyman. Een operazanger scandeert tussen gesluierde vrouwen: “Sultan Süleyman! Sultan Süleyman!”

Het muzikale drama is onophoudelijk populair; de sultan leeft nog echt langs de Sultans Trail. Het is evenwel in Istanbul dat hij samen met zijn Poolse vrouw Roxelana begraven is. In de achtertuin van de Süleymaniye-moskee, die blikvanger hoog boven de Bosporus. Nog even doorlopen dus. Op naar de ‘Boze Turk’, toch een beetje de wereldse tegenhanger van Sint-Jacobus de Morendoder. Althans, voor een Sultans Trail- en caminoganger zoals ik.

De Sultans Trail is een langeafstandswandel– én fietsroute van Wenen naar Istanbul. Het is 2500 kilometer lang en een erkende Europese Culturele Route. Het kost een gemiddeld persoon vijftien weken om de hele Sultans Trail te lopen. Fietsers hebben ongeveer vier weken nodig om het traject te klaren.
De Stichting Sultans Trail organiseert elk jaar begeleide wandel- en fietsreizen langs de Sultans Trail. Aangezien flink aantal trajecten in Oostenrijk, Slowakije, Hongarije, Kroatië, Servië, Roemenië, Bulgarije en Turkije met turkooise pijlen en stickers gemarkeerd en (op papier en digitaal) beschreven zijn, zijn veel tochten ook prima zelfstandig te doen. Wie wil, gaat met een Sultans Trail-paspoort op stap dat onderweg afgestempeld kan worden.
Overnachtingsmogelijkheden langs de route zijn ook in kaart gebracht. Gezien de missie van de Sultans Trail is slapen bij lokale bewoners met diverse achtergronden, in eenvoudige hotelletjes en B&B’s, het devies. De Sultans Trail voert voor het grootste deel door goedkope landen. Naast de accommodatie zijn ook eten en drinken uiterst betaalbaar. Meer informatie op sultanstrail.net.

Deze blog is de geactualiseerde versie van een artikel dat in februari 2014 in de Jacobsstaf, het lijfblad van caminogangers van het Nederlandse Genootschap van Sint Jacob, verscheen.

________________________________________________________________________________________________________________

Deze blog bevat een affiliate link.