Religieus jatwerk

Stealing My Religion van Liz Bucar is geen boek voor tere zielen. Als caminoganger is het vooral slikken als je van het pelgrimstype ‘spiritueel maar niet religieus’ (SMNR) of ongelovig bent. Kort gezegd: blijken we gewoon dieven.

Het lijkt zo onschuldig. Je gaat op pelgrimage naar Santiago de Compostela, je bent niet gelovig en dus vul je de tocht in zoals je dat zelf het beste lijkt. Wellicht is het voor jou gewoon een avontuurlijke vakantie of misschien verwacht je van de fysieke en mentale uitdaging te groeien. In spirituele zin dan, want met religie heb je dus niets. Sterker nog, die associeer je met de kerk, zijn autoriteiten en dogma’s en da’s allemaal foute boel.

Je knoopt een jacobsschelp op je rugzak, koopt een credencial voor overnachtingen en stempels in herbergen en deelt je levensverhaal met medepelgrims. Je hebt het onderweg af en toe zwaar, maar uiteindelijk houd je voor de kathedraal in Santiago tevreden je Compostela omhoog. Het is precies wat de Amerikaanse religiewetenschapper Liz Bucar ook deed. Alleen voelde die zich er uiteindelijk wel heel ongemakkelijk bij. Waarom?

Arrogantie

Bucar constateerde dat zij en de studenten die ze op haar educatieve camino meenam aan religieuze toe-eigening deden. Deze toe-eigening, zeg maar jatwerk, is een variant van culturele toe-eigening waarbij geprivilegieerde groepen religieuze praktijken van minder bedeelde groepen overnemen en ze daarmee benadelen. Bucar beschrijft dit fenomeen uitgebreid in haar recent gepubliceerde boek. De camino is een van drie cases van religieuze toe-eigening die ze behandelt. De andere twee zijn de hijab en yoga.

Yep, yoga. Zowel bij de hijab, de camino als bij yoga gaat het om geloofselementen die voor specifieke religieuze gemeenschappen belangrijke waarde hebben. Als niet-gelovigen of andersdenkenden zich daar in groten getale mee gaan bemoeien, gebeurt er iets met de betekenis van de religieuze praktijken en de identiteit van de gelovigen in kwestie, en veelal niet in positieve zin.

Van geen kwaad bewust als het om de camino gaat? Toegegeven, ik ook niet. Opgegroeid in een katholiek nest ben ik zelf niet praktiserend, maar leerde ik één ding heel goed: je gaat met respect met gelovigen om.

Dat is niet vanzelfsprekend op de Camino de Santiago, zo constateert Bucar. De arrogantie van vele pelgrims (type spiritueel, ongelovig of protestant) is stuitend. Beter dan katholieken op het traject weten zij wat een echte pelgrim is. Die loopt met rugzak vanaf Saint-Jean-Pied-de-Port en blijft uitsluitend bij zichzelf voor de ware beleving.

Een bus met Koreaanse katholieken op weg naar een nagel van Christus’ kruis in het klooster van Samos kan gegarandeerd op hun minachting rekenen. Bucar vraagt zich terecht af hoe je het idee kunt hebben authentiek de camino te doen als je het katholicisme of het hele christendom verwerpt. Je loopt wel op een pad dat door religieuze instituten is ontworpen en katholiek Spanje faciliteert je.

Mag je daar dan gewoon lekker vrijblijvend rituelen en symbolen shoppen, grabbelen en graaien voor eigenbelang? Vind je dat je daar als zelfbenoemde buitenstaander recht op hebt? Hoe zit het met je verantwoordelijkheid naar de desbetreffende tradities en de gemeenschappen onderweg? Doen die er niet toe? Draait de camino dan alleen om ikke, ikke, ikke?

Bewustwording

De katholieke kerk is een machtig instituut dus lijkt het moeilijk voorstelbaar dat je katholieken op de camino kunt benadelen. Liz Bucar legt fijntjes uit hoe dat wel gebeurt. Katholieken maken momenteel nog minder dan de helft van de pelgrims uit. Da’s jammer voor de bewoners van Noord-Spanje, want deze religieuze pelgrims spenderen het meest, de overigen veel minder.

Van hen moet alles goedkoop, maar hun grote toestroom maakt wel dat huizen en eetgelegenheden voor de locals te duur worden. Die storen zich daarbij aan overmatig drankgebruik en seksuele losbandigheid van minder devote caminogangers. Ze stroken niet met de geest van hun katholieke pad. Het voelt als diefstal en is beledigend. Liz Bucar wijt dit vergrijp vooral aan het liberalisme. Voor de vrijheid van het individu moet alles maar kunnen.

Stealing My Religion is een betoog dat uiterst nederig stemt. Als we de camino gestolen hebben, moeten we dan maar niet meer gaan? Zo drastisch is Liz Bucar’s conclusie gelukkig niet. Religieuze interactie stoppen is onmogelijk en onwenselijk. Het gaat om bewustwording.

We moeten daarom niet minder maar juist méér religieus toe-eigenen. Dat houdt alleen wel oprechte interesse voor de religie van de ander in. Je verdiepen in de betekenis die rituelen voor katholieken hebben. Wat vaker een mis in een dorp bijwonen.

Wat Bucar over gestolen yoga te zeggen heeft, is overigens evenmin mals. Extra nuttig voor de yogabeoefenaars op de camino.

Liz Bucar, Stealing My Religion. Not Just Any Cultural Appropriation

Deze blog schreef ik december 2022 voor de website van Pelgrimszin.
________________________________________________________________________________________________________________
Deze blog bevat affiliate links.