Pelgrimeren kan best thuis in het Hier en Nu

Na weken of zelfs maanden pelgrimeren, lopen of fietsen, ben je dan eindelijk terug van weg geweest. Toch gaat het schoeisel of de fiets zelden lang in de berging. Voor de pelgrim blijft de camino altijd lonken. Waarom eigenlijk? Kan pelgrimeren niet gewoon thuis? Ik ging eens bij mezelf te rade.

Ruim tien jaar terug dacht ik een romantisch lang weekend in Stockholm te beleven toen mijn scharrel me op dag twee per sms dumpte. Dat incident sloeg me de rest van de trip heel erg stil. De details zijn verder weinig interessant, maar ze maakten wel dat ik erachter kwam waar mijn passie voor reizen in het algemeen en pelgrimeren in het bijzonder vandaan komt. Hoe mooi is dat?

Wie is E.T.?
Dipje in het privéleven dus, maar lieve vrienden alom. Mij werd aangeraden Eckhart Tolles De kracht van het Nu en later ook Een nieuwe aarde te lezen. De boeken waren al langer uit, maar hun spirituele teneur leek me totaal niets voor mij, een (veelal) nuchtere tante uit de Hollandse polder. Wat had ik het mis, de inhoud sloeg aan, en precies op het juiste moment. Voor wie denkt: wie is in hemelsnaam E.T., eerst wat uitleg. Eckhart Tolle is een inmiddels wereldvermaarde spirituele leermeester die het tot de Oprah Winfrey Show heeft geschopt en wiens ideeën over mindfulness al volledig salonfähig zijn. Niet dat dat Tolle iets kan schelen, maar anderen misschien wel.

Later ga ik genieten
De kern van Tolles – overigens niet heel originele – leer is dat stress, pijn en verdriet ontstaan doordat je verstand het Nu niet accepteert. In je denken wil je iemand of ergens anders zijn, in het verleden of in de toekomst. Was ik maar net zo slank als vroeger, later ga ik genieten van het leven (de camino doen!), ik zit liever in Afrika waar de zon wel schijnt; iedereen kent dit type gedachten.
De stem in je hoofd jaagt een ideaalbeeld na waaraan de situatie, de mensen (partners!) en de dingen van vandaag niet voldoen. Het klaagt, zeurt en is volautomatisch en onophoudelijk actief. De enige manier om de (meestal) negatieve stem te stoppen is terug te keren naar het Nu en daar simpelweg alert (of mindful) te zijn.

Doe en beleef alles in het Nu met aandacht, is Tolles devies. Als je loopt, loop je, als je eet, eet je, als je met iemand praat, praat je werkelijk met diegene. En dus doe je tegelijkertijd niets anders: je maakt je ondertussen geen zorgen over je functioneringsgesprek van overmorgen, je lakt niet je nagels, en appen laat je ook achterwege. Dat kun je allemaal wel doen, maar later, en ook weer een voor een. Een bewuste ademhaling helpt daarbij het hinderlijke denken te stoppen. Adem in, adem uit, zo houd je jezelf eigenlijk heel simpel bij de les. Dingen die je anders niet had opgemerkt, merk je nu wel op. Je ogen, oren, neus, smaak- en tastorganen werken intenser en geconcentreerder.

Rimpels van je moeder
Kortom: je geeft jezelf de kans om er vandaag echt te zijn. Opeens blijken zelfs de kleinste dingen wonderbaarlijk. Van de geur van een sinaasappel tot de rimpels van je moeder. Dat Tolle in dit verband ook over reizen spreekt, levert hem zeker pluspunten op, bij mij althans. Sommige mensen, zo schrijft hij, worden meer ‘tegenwoordig’ als ze op reis zijn. Ze zijn zich sterker bewust van de wereld om hen heen dan thuis waar het denken, de stem in hun hoofd, het grootste deel van de aandacht opslokt. In vreemde oorden hebben ze meer het gevoel te leven, omdat ze daar hun zintuigen, waarnemen en ervaren, meer kans geven, en ze zich dus andere dingen dan de stem in hun hoofd bewust worden. De reisavonturen worden echte belevenissen, fantastisch en indrukwekkend. Nuttige informatie voor een reisjournalist zoals ik, die ambtshalve al meer probeert op te merken dan een ander, maar toch ook zeker voor de pelgrim.

Een bak regen
Natuurlijk, dé pelgrim bestaat niet, maar een hedendaagse pelgrim stelt doorgaans wel hoge eisen. Simpelweg op vakantie gaan, is voor hem niet bevredigend. Of hij nu wel of niet vanwege Sint Jacob in beweging schiet, hij vindt dat niet alleen het lichaam, maar ook het hoofd op reis moet. In dat hoofd moet van alles gebeuren (van overpeinzen tot loslaten) en langs caminos worden die processen prettig gefaciliteerd. Dat je fysiek het nodige van jezelf vraagt, je dag in dag uit met basics zoals lopen, eten en drinken en onderkomen voor de nacht bezig bent, helpt daarbij. Je huishouden is enorm veel kleiner dan thuis en het leven is plots simpel. Heb je een crisis in je leven? Met joekels van blaren heb je energie noch lust over om daaraan veel te denken. Je blijft vanzelf in het Hier en Nu, of je wilt of niet.

Maar ook zonder lichamelijke ongemakken is alert blijven makkelijker onderweg. Alles is nieuw om je heen, je kijkt goed rond, je nieuwsgierigheid maakt je opmerkzaam. Zodra je in diep piekeren schiet, loop je de route zonder hem te zien. Wie in staat is zichzelf steeds terug te halen naar de landschappen en de dorpen in het Nu merkt al snel dat je stroeve relatie, muitende puber of stressvolle baan er niet toe doet. In mijn specifieke crisisgeval schonk ik extra geconcentreerde aandacht aan de natuur rond Stockholm, op het eiland Djurgården en in de rest van de archipel. Ik dwong mezelf een boom, bloem of zo’n rood Zweeds huis te bestuderen. Ik werd er meteen rustig van. Echt, binnen een paar seconden. In het Nu doen gisteren en morgen er niet toe, er voltrekken zich geen rampen, er komt geen hemel naar beneden, hooguit een bak regen.

Ellende op een blaadje
Op de pelgrimsweg zijn er wel meer factoren die helpen in het Hier en Nu te komen, althans, dat ervoer ik zelf zo. Anders dan tijdens de gemiddelde pakketreis, heb je grotere kans op oprechte steun van medereizigers, pelgrims en hospitalero’s. Ze moedigen je aan, willen wellicht jouw levensverhaal aanhoren, en jij het hunne. Natuurlijk zit er een grens aan wat je mentaal aankan, maar toch, de noden van anderen relativeren die van jezelf. Je bent niet alleen, gedeelde smart is halve smart, zoiets. Je ervaart een ongekende verbondenheid met wildvreemden.
Ook het besef dat je op een historisch pad loopt is wezenlijk. Eeuwenlang lopen hier al mensen met hun vreugdes en verdriet. De tijd loopt door, de camino blijft de camino, de natuur laat zich niet stoppen. Het kan een gevoel van nietigheid opleveren, maar je ook van warmte vervullen.

Meer dan eens kreeg ik idee van de schoonheid van de dood, ook al ben ik kerngezond en koester ik geen doodswens. Je maakt deel uit van een groter indrukwekkend geheel. Het brengt een gevoel van troost, zeker als je daarbij nog iets van een symbolische handeling kunt verrichten. Rituelen die anderen bedacht hebben om moeilijke dingen los te laten liggen langs de camino’s voor het oprapen. En dus steek je een kaarsje op bij het zoveelste Jacobusbeeld of leg je in gedachten je ellende op een blaadje dat door de stroom wordt meegevoerd. Een tijdlang werd ik geraakt door de kruiswegbeeltenis van de ontmoeting van Maria met Jezus op zijn kruisweg. Haar moederverdriet was mijn verdriet en ik deelde dat met haar. Je pikt vanzelf op wat je het meeste raakt en je sores lichter maakt. Hoe of wat je precies doet, is persoonsgebonden.

Nul verwachtingen
Maar dat Hier en Nu-verhaal blijft op de camino wel soms wringen. Hoe velen gaan bewust op pad om een antwoord op levensvragen te vinden, of nog sterker: zichzelf? Naar mijn gevoel zit je daarmee direct al in sfeer van controle over het leven willen herpakken en oplossingen vinden. Nog los van de vraag of het niet calvinistisch is om dergelijk nut aan een pelgrimspad te willen verbinden, gaat het een hoop kopzorg kosten. De verwachtingen zijn hoog gespannen. En wat ik van Tolle geleerd heb, is dat we van verwachtingen af moeten. Met de verwachtingen komen immers de problemen? Verwachtingen koesteren is vragen om teleurstellingen en op de camino is dat niet anders. Gedesillusioneerde pelgrims te over. Eigenlijk kun je dus het beste met nul verwachtingen op pad gaan. Maar als je om wat voor reden dan ook (toch) lijden ervaart, vind je, zoals gezegd, met focus op het Nu al bergen soelaas. Je keert relaxter naar huis terug dan je vertrok. Veranderingen in je leven komen vanzelf. Als je het nodig vindt dat die nog komen tenminste.

Olav de Heilige
Natuurlijk ligt thuis de caminoblues op de loer. Het gevaar is dat je terugvalt in oude patronen en daarmee heimwee naar het onderweg zijn krijgt. Bij mij is dat niet anders. Alleen hebben die crisis in Stockholm, de camino én Tolle me geleerd daar relatief rap een einde aan te maken. Ik heb iets om op terug te grijpen, een soort magische formule. Ik kijk naar de boom in de tuin, de mooie blaadjes en luister naar hun ruisen in de wind. Op dat moment zijn er geen blues of andere heibel meer. Veel staat en valt met ruimte en tijd creëren voor beter kijken en echt ervaren. Glimlachen naar mensen werkt minstens zo goed, vriendelijk zijn, een praatje met eigen locals maken. Voor wie niet eerder of zo nadrukkelijk het Nu probeerde, gaat er een nieuwe wereld open. Thuis is er meer te ontdekken dan je onderweg dacht. Genieten en gelukkig zijn, het hoeft niet zo moeilijk te wezen. Zeg ‘Ik hou van Nederland’ en heb een continue pelgrimage au jardin tot je volgende trip. Bij mij staat trouwens nog het Sint Olavspad door Zweden en Noorwegen op het wensenlijstje. Aan die heilige Olav ga ik vast meer Nu-plezier beleven dan aan die gast van toen in de Zweedse hoofdstad.

Deze blog verscheen in december 2020 als artikel in de Jacobsstaf, het lijfblad van caminogangers van het Nederlandse Genootschap van Sint Jacob (NGSJ).

Leestips:
Eckhart Tolle, De kracht van het Nu
Eckhart Tolle, De nieuwe aarde
Thomas Hontelez, Wandelen naar wijsheid. Lessen voor de pelgrim

________________________________________________________________________________________________________________

Deze blog bevat affiliate links.