Op camino in Beieren: Moge God u behoeden

Veel mensen associëren de lange pelgrimsweg naar Santiago de Compostela met Frankrijk, Spanje en een tikje Portugal. Maar van oudsher komen pelgrims uit alle landen van Europa en dus liggen er óveral delen van de camino. Neem Beieren. Zijn Münchner Jakobsweg is zelfs ideaal voor een lang weekend weg. 

‘Grüß Gott‘, went dat ooit? Verstokte caminogangers die in Zuid-Europa gewend zijn van passanten een ‘Buen camino’ te horen, moeten zeker even omschakelen. ‘Grüß Gott’ is kort voor ‘God begroete u’, de standaardslogan waarmee bewoners van Beieren elkaar gedag zeggen. Dat deze Duitse deelstaat van oudsher overwegend katholiek was, staat garant voor een hoge dichtheid aan kloosters, barokkerken, kruisbeelden en muurschilderingen met Maria langs de weg. De bewegwijzering van de camino is er de laatste decennia zonder meer goed. Van de acht caminotrajecten die Beieren kent, is de Münchner Jakobsweg de meest aantrekkelijke. Hij kent een zeer gevarieerde route, door velden en over bergen, én hij begint in het wunderschöne München. Toen de eerste pelgrims hier eeuwen her voorbijkwamen, was Munich (de eigenlijke naam van de stad) nog een kleine nederzetting. ‘Munich’ betekende in het oudhoogduits ‘monnik’, naar het monnikenklooster dat stond op de plek waar nu de oude binnenstad is. De monnik op het wapen van München herinnert aan zijn geschiedenis.

Een en al Jacob

Het was een confrontatie met Sint-Jacob zelf die me aanzette op zoek te gaan naar de camino in Beieren. Tijdens een dagje sightseeing in München stond hij daar opeens op een hoge sokkel langs een pilaar in de befaamde Frauenkirche, de kathedraal én grootste kerk van de Beierse hoofdstad. De groene boluien op zijn twee torens zijn net zo kenmerkend voor de Münchner skyline als het Mariabeeld op de metershoge zuil op de nabijgelegen Mariaplatz. Maria is de patrones van Beieren, maar waar Sint-Jacob is, is wellicht ook camino, zo bedacht ik. En inderdaad, die loopt er ook. Het startpunt van de Münchner Jakobsweg is het vrouwenklooster St. Jakob am Anger, aan de St.-Jakobs-Platz. Het is meteen een en al Jacob. Een modern gestileerd beeld van de heilige en een mozaïek van een jacobsschelp en knapzak op de buitenmuren. Het is ook een en al vrede. De St.-Jakobsplatz werd na de Tweede Wereldoorlog een plaats van verzoening. Rondom bevinden zich meerdere joodse instellingen zoals het Joods Museum en de hypermoderne Ohel Jakob, de belangrijkste synagoge van de joodse gemeenschap in München. Deze is vernoemd naar de Jacob uit het Oude Testament, dus niet de apostel van de camino.

Strenge zuster

Bij de kloosterkerk kun je meteen het eerste stempel voor je credencial halen. Stempeltijden zijn evenwel strikt afgebakend. Ik had op het raam van de dichte deur in het voorportaal van de kerk geklopt om zo de aandacht te trekken van een zuster die er liep. Die kwam, wees me op de stempeltijden, maar ging toch het stempelkussen voor me halen. Met mijn ‘Entschuldiging und vielen Dank!’ kon er nog net een flauw glimlachje van deze strenge dame af. Een blik op het graf van de zaligverklaarde Maria Theresa Gerhardinger, ordestichtster van ‘de Arme Schoolzusters van Onze Lieve Vrouw’, zat er niet meer in. Mijn tocht kon beginnen, maar niet zonder eerst wat proviand in te slaan. De nabije Viktualienmarkt leent zich daar uitstekend voor. Van maandag tot en met zaterdag kun je er voor uiteenlopende etenswaren terecht, van worst tot taart.

Kloof

Onze tocht langs de Münchner Jakobsweg begon echter niet in de oude binnenstad van München. Met mijn Nederlandse vriendin Anneke, die verderop in Beieren woont, viel de keuze op het traject tussen Starnberg en Diessen. Dat was precies goed voor twee dagen, meer tijd hadden we niet. Weekendpelgrims bestaan ook, besloten we. Vanuit het station Starnberg, magnifiek gelegen aan de Starnberger See, moesten we eerst wel even zoeken naar de camino. Waar was dat ding? Eenmaal gevonden was het eerste stuk naar het dorp Maising direct een verrassing. Na een veld met vele geverfde kiezelstenen – ter herinnering aan iemand of zomaar ‘voor de leuk’ weggelegd – voert een pad langs een beek door de Maisinger Schlucht. Het is een in de ijstijd ontstane kloof, die hier en daar wat klimwerk, maar daarmee ook fraaie doorkijkjes opleverde. Ons wandelweekend in augustus was best warm, maar in de lommerrijke kloof bleef het zweten gelukkig beperkt.

Dirndl en Lederhosen

Eenmaal in Maising deed het Sint-Bartholomeuskerkje met zijn lichtgele muren – en het zonnetje daarop – bijna Zuid-Europees aan. De Biergarten van Gasthaus Georg Ludwig ernaast – hoe katholiek – was een ideale stop, voor koffie dan. Wie denkt dat Dirndl puur toeristische clichés zijn, kan dat idee hier meteen corrigeren. Beierse mensen zijn trots op hun dracht, en die dragen ze ook als er geen toeristen in de buurt zijn. We waren dus op camino tussen de Dirndl en Lederhosen. En om het beeld compleet te maken: Fleisch, Knödel, Kraut en bier op de tafel bij de buren. Mijn dag was meteen al geslaagd.

Voorbij het vliegengordijn van de eenvoudige kerk werden we verrast door de laatromaanse fresco’s met hun bonte kleuren, een unieke vondst uit de jaren zeventig. Het zijn waarschijnlijk staties van een kruisweg. Tussen de houten beelden is de apostel en martelaar Bartholomeus, de beschermheilige van de kerk, herkenbaar aan het grote mes in zijn hand. Daarmee werd hij levend gevild. ‘Pfüa Gott’, de cryptische tekst die we bij het verlaten van Maising op een bord treffen, is hier passend. Met wat googelen kunnen we het Beiers-Duits vertalen in: ‘Moge God u behoeden.’ Oké, fijn, Danke!

Jezus’ doornenkrans

Wie geen zin heeft in een drukke camino loopt goed in Beieren. De wandelaars die we troffen, waren voornamelijk locals die een ommetje maakten. Hier en daar was het even ietsje drukker, zoals langs de Maisinger See, een van de grote meren in de regio. In het boerengehucht Aschering ploften we neer bij de beek naast de pittoreske witgepleisterde Sint-Sebastiaanskerk en de meiboom. De kilometers zonder schaduw hakten er wel in. De verlichting kwam met de pelgrimskerk van Kloster Andechs in zicht, boven op de Heilige Berg van Beieren, onze eindbestemming voor de eerste dag. Een fraaie landelijke statieweg voerde ons erheen. Het lijden van de pelgrim in perspectief, zeg maar. Eeuwenlang trokken hier al pelgrims voorbij. Voor velen was niet Santiago de Compostela, maar Andechs zelf de eindbestemming. Sinds een tiende-eeuwse edelman vanuit het Heilige Land relieken naar het klooster bracht, trokken die als een magneet gelovigen aan. De relieken kwamen van niemand minder dan Christus zelf: een tak uit zijn doornenkrans, een fragment van zijn rieten scepter en van zijn kruis. En van Maria Magdalena haar ceintuur en van Johannes de Doper zijn ‘stola’.

Heilige hosties

Misschien nog wel belangrijker voor Andechs werden de drie Heilige Hosties, afkomstig van twee pausen, met onder meer Jezus’ kruis en monogram in bloed. Een gotisch beeld van Maria, nu op het lagere hoge altaar, waaraan sinds de zeventiende eeuw wonderen werden toegedicht, deed de rest voor Andechs’ populariteit. Kortom, logisch dat de kerkberg al snel zelf ook heilig werd genoemd.
Na een laatste venijnig klimmetje in de volle zon was het goed uitblazen in de kloosterkerk. Hier was het wel echt druk, maar ja, Kloster Andechs is niet alleen onder pelgrims maar ook onder toeristen populair. De kerk is zoals vele kerken in deze omgeving overweldigend met zijn krullerige barokinterieur. Persoonlijk word ik daar niet zen van. Geen idee meer waar ik moet kijken. Of eigenlijk wel: naar de talloze ex-voto, enorme decoratieve kaarsen onder een speciaal gewelf en de Mariaschilderijtjes, die allemaal in stilte getuigen van de vele wonderen die gelovigen in Andechs ervaren hebben. Dat de devotie nog altijd levend is, bewijst de kloosterwinkel wel, met al zijn religieuze souvenirs, van heiligenbeeldjes tot rozenkransen. Hier konden we ook een caminostempel scoren. Nummer twee. Een pul met het beroemde bier van de brouwerij van Kloster Andechs was inmiddels verdiend. Daarvoor konden we terecht in de enorme, half overdekte Biergarten naast de kerk. ‘Singen und Lärmen nicht gestattet’ (Zingen en lawaai maken niet toegestaan) waarschuwt een bord. Je zit hier nog wel in sacraal gebied natuurlijk. Af en toe liep een benedictijner monnik voorbij. Hield hij toezicht? Het bier smaakte best. ‘Genuss für Leib und Seele’ (Genot voor lichaam en geest) staat op het etiket.

Minpunt en bonuspunt

Een minpuntje van pelgrimeren in Beieren? Speciale accommodatie voor pelgrims is minimaal. Het bescheiden pelgrimsonderkomen bij Andechs’ klooster was in coronatijd bovendien gesloten. We namen de bus naar het dorp Andechs-Frieding voor een overnachting daar in het familiehotel Der Obere Wirt zum Queri. Knus, gemoedelijk en 100% Beiers, denk aan traditionele kleding en gerechten, maar godzijdank geen hoempapa.

De volgende dag vertrokken we onder gebeier van de klokken van de zondagsdiensten in de buurt. Het dorpje Dießen was vandaag ons einddoel. Opnieuw was het lopen door ongelijk bosterrein, maar het beste stuk was toch te water over de Ammersee, het derde grootste meer van Beieren, vanaf Herrsching. Mijn makkelijkste kilometers op de camino ooit. Hoog boven de bossen op de oostelijke oever stak de torenspits van klooster Andechs uit. Bijna ongemerkt waren we flink gedaald.

Dießen is letterlijk schilderachtig. Talloze huizen zijn voorzien van religieuze muurschilderingen. Maria in een wolk, Jezus met de apostelen in een vissersboot op het Meer van Galilea, Sint Christoffel met Jezuskind op de schouder. In een etalage met hippe cadeauartikelen zorgen beeltenissen van Boeddha en de hindoeïstische godin Lakshmi voor welkome afwisseling. Achter in het dorp vinden we Jacob terug in de Marienmünsterkerk, van het voormalige vrouwenklooster van Dießen. Zijn standbeeld is heel chique voorzien van een gouden tas en gouden staf. In het voorportaal ligt een stempel voor caminogangers aan de ketting. Het bewijs dat ook anderen op pelgrimspad zijn, incognito, net als wij. Voorname mummies in glazen kisten en een beeldengroep tussen vlammen achter tralies wijzen op ons vergankelijke bestaan en een mogelijk wrede afloop aan gene zijde. Snel die stempel zetten maar, voor een spirituele bonuspunt.

BEIERSE CAMINO PRAKTISCH

• Dé gids voor de Münchner Jakobsweg is Jakobsweg München-Lindau mit variante nach Bregenz van Christiane Haupt. Verschenen in de serie ‘Outdoor. Der Weg is das Ziel’ van uitgever Conrad Stein Verlag.
• In de Facebookgroep ‘Jakobswege in Deutschland’ kun je vragen (ook in het Engels) over alle caminowegen in Duitsland stellen.
• Voor wie graag wat meekrijgt van het Drie Hostiesfeest, het belangrijkste religieuze event van Andechs dat eind september plaatsvindt:  www.andechs.de/en/pilgrimage-church/dreihostienfest.html

Deze blog verscheen september 2022 op de website Pelgrimszin.
_______________________________________________________________________________________________________________
Deze blog bevat een affiliate link.