Moslims op een katholiek pelgrimspad

Op de Camino de Santiago ontmoet je de hele wereld, dat is het idee. Toch is dat maar ten dele waar. Bijna al de pelgrims komen uit landen met een christelijke cultuur.* Mensen met een andere religieuze achtergrond zijn schaars op de camino, maar ze lopen of fietsen er wel. Ik sprak drie Nederlandse caminogangers die zich identificeren als moslims. Hoe ervaren zij de tocht langs het oude katholieke pelgrimspad?

AHMED JADDOUR (74)
“Het is alweer veertien jaar geleden dat ik de camino met mijn vrouw Constance fietste. Vrienden hadden ons tot Santiago de Compostela gebracht en vandaaruit zouden we terug naar Zoetermeer fietsen. Dat viel niet mee. Het was midden in de zomer, bloedheet, en de bewegwijzering met die schelpen was in omgekeerde richting niet optimaal. 60 kilometer van Santiago raakten we in Galicië de weg kwijt. We zijn niet verlegen en met ons beste Spaans kwamen we er gelukkig wel uit. Zo hadden we talloze bijzondere ontmoetingen onderweg. Toen we drinken gingen halen bij een benzinepomp in Jaca, voorbij Pamplona, vroeg de pomphouder ons iets in het gastenboek te schrijven. Dat deed ik in het Arabisch, van rechts naar links. De man was stomverbaasd. Waarom fietst een moslim de camino?”

Berbers
“Geschiedenis boeide me vroeger op school al en Spanje en Marokko waren in het verleden één. Dan wil je toch eens zien waar los Moros terechtkwamen. In gesprekken met andere caminogangers merkte ik wel dat er veel misverstanden over de Moren bestaan. De Moren hier waren geen Arabieren, maar Amazigh, Berbers. Ik ben zelf ook Berber. De Arabieren hebben ons de islam gebracht. Onze cultuur kwam onder druk te staan. Jaren na de eerste camino zag ik in de Mezquita (moskee) van Córdoba steentjes met Arabische letters waarmee jonge Spaanse ambachtslieden zich de islamitische calligrafie moesten eigen maken. Dat raakte me enorm. Hen was overkomen wat ons was overkomen.”

Zwart tapijt
“En ik herinner me een voorjaarsfestival (fiesta) in dorpen boven Córdoba, ook langs de Via de la Plata, waarbij de mensen rode tapijten over hun balkons hangen. Het rood symboliseert het bloed van de Moren, maar sommigen hangen een zwart tapijt op, uit protest. Ze zijn van Spaanse families die door de eeuwen heen moslim zijn gebleven. Zonder de Moren zouden de Spanjaarden geen irrigatiesystemen, olijven- en sinaasappelbomen hebben gekend, zeggen ze.
Natuurlijk hebben we in de kathedraal van Santiago de Compostela het zwaaiende wierookvat gezien, maar de mensen in de rij voor de biechthokjes verbaasden me nog het meest. Het idee dat je iets kunt doen om zondenvrij te worden, is ook wat pelgrims naar Mekka geloven. Dat zoiets nog bestaat in de moderne wereld anno 2020! Ja, ik ben wel moslim, maar niet erg praktiserend.”

Ahmed is woonachtig in Zoetermeer, gepensioneerd, en voorheen werkzaam als toezichthouder kabelaanleg bij KPN.

ISMIT TUHAREA (68)
“Ik heb de Camino Francès twee keer en de Camino Portugués één keer gelopen. De eerste keer op de Francès liep ik met mijn schoonzus, de twee andere tochten met mijn dochter Chiara van zeventien. Tijdens de eerste wandeling kwamen mijn schoonzus en ik al snel in een groep van twintig pelgrims terecht. Totaal verschillende figuren, maar ze vulden elkaar op alle fronten geweldig aan. Ik heb traditionele Chinese geneeskunde gestudeerd, een ander was kok. Niet zomaar een kok, hij had aan het Noorse hof gekookt. Dat werden dus vorstelijke viergangenmaaltijden tot aan Santiago toe. Vanwege mijn studie kan ik goed masseren dus heb ik menige spier losgemaakt. Zo had iedereen zijn kwaliteiten. Met een aantal groepsleden heb ik nog steeds contact.”

Interactie met anderen
“De reizen met mijn dochter waren anders, maar minstens zo speciaal. Ze had zelf voorgesteld samen te gaan lopen. We hebben heus onze aanvaringen gehad en ik heb me kwetsbaar naar haar moeten opstellen om de eerste tocht te volbrengen, maar wat was het speciaal. Ik houd van lekkere wijnen en heb haar goede witte wijnen en rosé uit Noord-Spanje leren drinken. Op een gegeven moment vertelde ze huilend dat ze deze reis met mij voor geen goud had willen missen. Dat kwam zó binnen.”
Al met al heb ik veel aan de camino’s gehad, ook aan de interactie met andere mensen en met hoe ze in het leven staan. Ik liep puur voor het plezier, maar velen lopen om pijnlijke gebeurtenissen of trauma’s een plaats te geven. Dat lijkt me zo zwaar.”

Moslim op de camino
“Toegegeven, ik heb twee of drie keer meegemaakt dat gelovige mensen tegen me zeiden dat ik als moslim niet op de camino hoor. Soms zeiden ze dat bijna letterlijk zo, anders sprak het uit hun lichaamstaal, zodra duidelijk werd wat mijn achtergrond is. Feitelijk projecteerden ze hun angst door te communiceren: de weg is van ons. Ik doorbrak laconiek het taboe. De wereld is van ons allemaal, er zijn no limits, zei ik dan. We kunnen verschillende culturele of religieuze achtergronden hebben, maar je moet er voor elkaar zijn als het gevraagd wordt. Je moet delen en niet moeilijk doen. Dat is de essentie van het lopen. Wit of zwart maakt niet uit. Ik ben een Molukse Nederlander, maar waarom zouden we elkaar in hokjes stoppen? Iedereen is hetzelfde, met vreugdes en verdriet.”

Ismit woont in Amsterdam, werkte bij het Facilitair Bureau van het Vastgoedbedrijf Gemeente Amsterdam en is momenteel nog steeds werkzaam als therapeut traditionele Chinese geneeskunde.

SEDAT ÇAKIR (60)
“Ik had eens een artikel gelezen over de camino en besloot dat ik die wel wilde proberen. Toen ik in 2007 eindelijk aanstalten maakte om het pelgrimspad te gaan lopen, vroeg ik de toenmalige bisschop Jos Punt van Haarlem mij bij vertrek uit Nederland de pelgrimszegen te geven. Die gaf hij, samen met een aanbeveling voor de bisschop van Santiago en een brief waarin hij zijn waardering voor mijn initiatief uitsprak. Voor hem sprak er wederzijds respect tussen gelovigen van verschillende religies uit. We gingen samen op de foto en dat kwam allemaal in de krant.”

Soefi achtergrond
“Na de tocht – ik startte in Zuid-Frankrijk – was ik volledig bevangen van het pelgrimsvirus. Een echte wandelaar was ik nooit geweest, maar fysiek bleek ik het goed aan te kunnen, nauwelijks blaren en geen blessures. Mijn rugzak was wel echt te klein geweest en mijn eten bungelde er voortdurend buiten, maar de vrijheid en de spirituele diepgang die de tocht oplevert, voelden fantastisch. Met mijn achtergrond als Turkse soefi waren de ontmoetingen met anderen en de dialoog met andersdenkenden extra belangrijk voor mij. Er bestaan zoveel misverstanden. Dat de heilige Jacobus de Meerdere nog altijd geportretteerd wordt als Matamoros (Morendoder) is betreurenswaardig. De goede man leefde in Jezus’ tijd, tien eeuwen voor de Reconquista, en heeft nooit een moslim gezien. Het verhaal dat hij de Spaanse koningen hielp in hun strijd tegen moslims en joden kan dus simpelweg niet waar zijn. Gelukkig wordt de kartonnen moskee die voor zijn naamdag op 25 juli voor de kathedraal in Santiago wordt geplaatst niet meer verbrand zoals vroeger.”

Sultan’s Trail
“Hoe dan ook zette de camino met zijn geschiedenis en rituelen me aan het denken. Onderweg vroeg ik me al of zo’n pad ook niet in Turkije gerealiseerd zou kunnen worden. Al snel besloot ik van Zandvoort naar Istanbul te lopen, een tocht van 107 dagen. Een aantal pelgrimsvrienden van de camino liep stukjes mee. We hadden opnieuw veel lol. Uit deze verkenningstocht zijn later de Sultan’s Trail, langs de zestiende-eeuwse legerroute van de Ottomaanse Sultan Suleyman tussen Istanbul en Wenen, en de Sufi Trail, in Konya, ontstaan. Beide zijn vredespaden, net als de camino. De inspiratie kwam evenwel van de weg naar Santiago. Die heeft mijn leven voorgoed veranderd.”
 
Sedat woont in Haarlem, is uitgever van Turkse en Marokkaanse Gouden Gidsen en auteur van wandelgidsen van de Sultan’s Trail.

* Foreigners on the Camino: Predominant countries and languages: https://bit.ly/381i1J0.

Deze blog is een aangepaste versie van een artikel dat in december 2020 in de Jacobsstaf, het lijfblad van caminogangers van het Nederlandse Genootschap van Sint Jacob, verscheen.