Imilchil: flirten rond een Berberse heilige.

Het huwelijksfestival van Imilchil is wereldwijd vermaard. Hele studies en documentaires zijn eraan gewijd. Dating op zijn Berbers spreekt blijkbaar tot de verbeelding. Voor de lokale Imazighen staat alleen niet de wereldse liefde, maar het eerbetoon aan hun beschermheilige Sidi Hmad Oulmghani centraal. Een reisbestemming vol mirakelse verhalen die de nieuwsgierigheid prikkelen.

Er waren eens Moha en Hadda. Twee Berberse geliefden die elkaar vurig beminden, maar niet bij elkaar mochten zijn, omdat ze van twee rivaliserende stammen waren, hij van de Ait Brahim, zij van de Ait Ezza. De stammen streden constant met elkaar om graslanden en waterbronnen. Daarom stonden de families een huwelijk niet toe. Samen trokken Moha en Hadda weg naar de bergen waar ze uit verdriet om hun hopeloze lot eindeloos bleven huilen. Hun tranen deden twee meren ontstaan die in de lokale taal nog altijd Isli (bruidegom) en Tislit (bruid) heten. Beiden pleegden zelfmoord door in het eigen tranendal te springen. Daar eindigde de ellende niet. Het stel kon zich ook in het hiernamaals niet verenigen, omdat de berg tussen de twee meren hen niet alleen in leven maar ook tijdens de dood blijft scheiden. Zo zijn ze gedoemd voor eeuwig naar elkaar te verlangen.

Imazighen

Het romantische drama, dat doet denken aan Romeo en Julia, speelt nabij Imilchil, een dorpje in de uitlopers van het Midden-Atlasgebergte. De bewoners zijn Imazighen (‘vrije mensen’), de oorspronkelijke bevolking van Marokko, doorgaans beter bekend als Berbers. Al eeuwenlang leveren ze het verhaal over de geliefden Moha en Hadda mondeling over. Ook dat de beide families zich na hun dood schuldig hadden gevoeld en hadden bedacht dat er maar één manier was om de twee geliefden te gedenken. Ze zwoeren hun conflicten te beëindigen en voor liefde en vrede te gaan. Eén keer per jaar, op de dag van het overlijden van het stel, zouden jongens en meisjes van hun stammen naar een feestelijke markt kunnen komen om vrijelijk met elkaar te praten en huwelijken naar eigen keuze te smeden. Zo geschiedde. Tegenwoordig heet deze gelegenheid het verlovingsfestival van Imilchil. Of zelfs het liefdesfeest. Of de toedracht ervan klopt, is de vraag, maar dat maakt het niet minder interessant. Integendeel. 

Handgeweven textiel

Imilchil is strategisch gelegen op een kruispunt van wegen die van oudsher gebruikt werden door nomaden. Het maakte het de ideale locatie voor handel. Die handel beleeft al eeuwen jaarlijks zijn hoogtepunt aan het einde van de zomer, medio september. Leden van Berberse stammen uit de wijde omgeving komen dan drie dagen naar Imilchil. Het zware agrarische werk voor dat jaar is dan gedaan, de oogst van tarwe en gerst net binnengehaald en het vee is van de hoger gelegen zomerweiden naar de lager gelegen dalen gebracht. Met het oog op de winter en de kans door sneeuwval geïsoleerd te raken, is het handig om van alles wat op voorraad te hebben. Schaapherders verkopen hun vee, vrouwen hun handgeweven textiel en zo zijn er talloze ambachtelijke en agrarische producten. Natuurlijk komt iedereen niet alleen om zich materieel in te dekken, maar ook om nieuws uit te wisselen, over politiek en landbouwaangelegenheden, contacten aan te halen of nieuwe aan te gaan. Net zoals bij onze kermissen vroeger is het ook een ideale plek om een bruid of bruidegom te vinden.

Eén arm

De jaarmarkt van Imilchil staat niet op zich. Hij is verbonden aan de moussem, het bedevaartsfeest van Sidi Hmad Oulmghani. Zo’n jaarfeest heeft van oudsher religieuze, commerciële en sociale functies. Dat is elders in Marokko zo en ook hier, bij de agdoud van Sidi Hmad Oulmghani, zoals de locals zeggen. De enorme markt vol tijdelijke tenten waar iedereen dagelijks samenkomt, bevindt zich zelfs pal naast het heiligdom van Sidi Hmad Oulmghani, makkelijk herkenbaar aan zijn groene koepel. Over deze lokale heilige bestaan wisselende verhalen. Volgens de een zou hij hier eeuwen her levenloos gevonden zijn, net nadat de stammen van de Ait Haddidou zich in het gebied gevestigd hadden, met maar één arm. Toch zou hij nog op wonderbaarlijke wijze verteld hebben dat een Roumi (buitenlander) zijn arm met één slag van zijn zwaard had afgehakt. Daaruit concludeerden de mensen dat hij als moujahid gestorven was in de Heilige Oorlog tegen de binnenvallende Portugezen en Spanjaarden. 

De ander vertelt hoe hij als soefi de nodige religieuze kennis bezat, beschermer van de herders was en bij ziekte hun vee genas. Of hoe hij bemiddelde bij conflicten tussen stammen. De verhalen hoeven elkaar niet uit te sluiten. Ook postuum kan een heilige nog het nodige bewerkstelligen. Een beetje gelovige weet dat. Hoe dan ook waren er voor de Ait Haddidou genoeg redenen om Sidi Hmad Oulmghani met égards te omringen en hem tot hun patroonheilige te maken. Het is altijd goed om een heilige, agouram in het Berber, in je midden te hebben. Als je een goed jaar hebt, bedank je hem en vraag je om zijn zegen voor het volgende jaar. Conflicten wil je ook voor zijn. Dat bewijst het verhaal van Moha en Hadda wel. Politieke en handelsovereenkomsten die tijdens het jaarfeest worden gesloten krijgen vanzelf zijn zegening (baraka) mee. Als je trouwt in de nabijheid van het heiligdom heb je meer kans op een lang en voorspoedig huwelijk. Vage verhalen spreken zelfs over heilige mannen die vroeger bij huwelijkssluitingen betrokken waren.

Eigen cultuur vieren

De verhalen over Imilchils heilige Sidi Hmad Oulmghani hoor je in verhouding weinig. Sterker nog, je moet ernaar zoeken. Het heeft waarschijnlijk alles te maken met Imilchils nieuwe functie, die van toeristenbestemming. Bekoord door de liefdesverhalen rond zijn twee meren en de romantische kansen die Berberse jongeren op de jaarmarkt ten deel vallen, kwamen almaar meer toeristen van buiten en binnen Marokko op het evenement af. De Marokkaanse autoriteiten werken daar graag aan mee, net als veel ondernemers ter plekke. Het heeft zijn keerzijde, vertelt de lokale historicus Bassou Oujabbor almaar aan de pers. Locals zouden het maar niks vinden dat het festival sinds de jaren zestig verlovingsfestival, of iets in die trant, heet. Voor hen draagt het jaarfeest, de agdoud of moussem, nog altijd de naam van Sidi Hmad Oulmghani. Maar ja, met zo’n moeilijke naam en de vrome verhalen over zijn persoon hebben niet-moslims doorgaans minder. Marokkanen van buiten de regio trouwens evenmin, Berberse intellectuelen uitgezonderd. De laatsten komen vanuit de steden juist meer en meer de eigen Amazigh cultuur meevieren. Orthodoxe moslims, Arabier of Berber, moeten veelal niks van het hele evenement rond de heilige hebben, omdat het niet-islamitisch zou zijn.

Collectieve huwelijken

Er schort wel meer aan de beeldvorming rond het festival, zo blijkt. In de buitenwereld bestaat het idee dat jongens en meiden er binnen no time koppels vormen, trouwen en op de derde festivaldag naar de meren Isli en Tislit gaan voor een traditioneel bezoek waarbij de bruid met kleding en al zichzelf in de wateren dompelt. Dit idee van de agdoud is gebaseerd op oudere gebruiken waarbij zaken soms binnen een dag beklonken werden. Zo gaat het niet meer. Het is ook geen Gretna Green of Las Vegas. De trouwkoppels die tijdens het festival rondlopen, waren al eerder verloofd en komen er slechts hun huwelijksaktes halen. Het is handiger dat tijdens de feestdagen rond de heilige te doen, omdat de Marokkaanse autoriteiten dan tijdelijk kantoor in Imilchil houden. Door het jaar heen moeten toekomstige echtparen er een veelal vermoeiende reis voor over hebben naar het dichtstbijzijnde administratieve centrum in de regio (Midelt is zo’n 150 kilometer verderop). Bovendien krijgen ze tijdens de moussem een cadeautje van de Marokkaanse staat: een envelop met zo’n 1000 dirham. Neemt niet weg dat het fascinerend is om te zien hoe tientallen stelletjes hier bijeenkomen in een speciaal opgetrokken tent naast het heiligdom van Sidi Hmad Oulmghani, dat voor de gelegenheid omspannen is met rode Marokkaanse vlaggen.

TAQRFIJT: RITUEEL FLIRTEN
Anno 2023 komen huwelijken in het Midden-Atlasgebergte voor een belangrijk deel via netwerken van families tot stand en niet tijdens het festival in Imilchil. Toch is het jaarfeest van Sidi Hmad Oulmghani nog altijd een welkome gelegenheid voor jongens en meisjes van verschillende stammen om elkaar te ontmoeten en te flirten. Met de tijden zijn de manieren wel veranderd. Toenadering zoeken kan nu zelfs via de mobiel. Voor de traditionele manier van flirten die vroeger gangbaar was in heel Zuidoost-Marokko hebben de Imazighen een speciaal woord: taqrfijt. Er zit een zekere rituele structuur in. Het zijn de meisjes die op de markt rondkijken en een babbeltje beginnen, de hand van een knappe potentiële partner kunnen nemen om met hem te gaan wandelen, te giechelen en vragen te stellen. Zo kunnen ze elkaar wat leren kennen, ideeën over zaken en aardige woorden uitwisselen. Een zeker gevoel voor taal is vereist. Beide potentiële partners spelen met woorden, metaforen en hun symbolieke betekenissen. Er kunnen verhitte discussies ontstaan waardoor ze ontdekken op welke punten ze verschillen en elkaar aanvullen. Wie is dominant en wie schikt zich? Het is een soort test die noodzakelijk is. Natuurlijk ziet iedereen er op zijn best uit. De meisjes kunnen traditionele make-up op hebben zoals zwarte kohl onder de ogen en klaproosrood op de wangen. Het rood zou hen beschermen tegen het Boze Oog. Naar vermogen dragen ze Berberse sieraden, grote zilveren oorringen, broches en kleurige kralenkettingen. Uiteindelijk geeft het meisje het beslissende woord. Ze ziet het zitten om een echtelijke relatie aan te gaan of niet.

Klaproosrood

De bruidegoms verschijnen doorgaans in smetteloos witte djellaba’s.  De meisjes en vrouwen hebben gevarieerder kleding.  Ze dragen de befaamde Berberse bruidskleed (tahndirt in het Berber, handira in het Arabisch) als cape om hun schouders. De cape verschilt per substam van de Ait Haddidou. Een witte cape met kleurige geometrische patronen in banen en muntjes is het meest gangbaar en staat voor vruchtbaarheid. In een bruine cape met witte en rode strepen symboliseert het rood vrede en een open hart. Met al dat vreemde volk rondom, houden de meisjes hun gezicht vaak deels bedekt met een doek.

Een imam begint de ceremonie met het uitspreken van een Arabische smeekbede die zegen van Allah moet brengen. Ambtenaren van het ministerie van Justitie controleren alle benodigde papieren. Sinds de hervorming van de Mudawwana, het islamitische familierecht, in 2004, zijn er strengere voorwaarden ten voordele van vrouwen waaraan een Marokkaans huwelijk moet voldoen. De huwbare leeftijd is verhoogd tot 18 jaar, meisjes moeten expliciet instemmen met het huwelijk en een man kan niet meer zomaar meer dan één vrouw huwen. Zijn alle documenten in orde bevonden dan schrijven notarissen aktes uit. Los van de moderne Marokkaanse staatsbemoeienis zijn collectieve huwelijken (timighriw) niet alleen in Imilchil maar in de hele geïsoleerde regio een oude en uiterst praktische Berberse traditie.

Vreugdekreten

Is de ceremonie voltrokken dan zijn de koppels vrij in de verdere besteding van hun dag. Ze kunnen samen wat inkopen op de markt gaan doen of er iets eten. Intrigerend zijn de kruidenverkopers die allerlei middeltjes aanprijzen die de geslachtsdrift zouden stimuleren. Pennen van stekelvarkens zijn een bekend afrodisiacum. Hoe je die moet gebruiken, vertelt de verkoper wel.

De bruiloftsfeesten met de familie volgen veelal later. Een aantal van de oude huwelijkstradities wordt nog wel collectief op het festival verbeeld. Zoals het delen van een speciaal gebakken brood dat het verbond tussen families moet beklinken. Of een bruid die op een wit muildier rondgevoerd wordt. Achter haar zit een kind dat vruchtbaarheid symboliseert en in een zadeltas hangt een geit die voor welvaart staat. Ze is onderweg naar het huis van de bruidegom en haar bruidegom leidt het muildier. Mannen vallen hem met zwaaiende palmtakken lastig om te testen of de bruidegom het geduld heeft dat nodig is om een goede echtgenoot te zijn.

Natuurlijk is er ook muziek tijdens het festival. Die wordt tegenwoordig extra ingezet voor het trekken van toeristen, maar was er altijd al. Ahidous is het populaire lokale muziekgenre. Mannen en vrouwen staan in rijen tegenover of naast elkaar en zingen onder begeleiding van bnader, platte trommels. Natuurlijk is de liefde een thema. Toch begint geen enkele muziekvoorstelling zonder het aanroepen van de profeet Mohammed. Het is hét moment voor vrouwen zagharid, schrille vreugdekreten, te slaken. Over een speciaal lied over de heilige Sidi Hmad Oulmghani heb ik nog niet gehoord.

IMILCHIL PRAKTISCH
Zin om het festival in Imilchil een keer mee te maken? Ga dan mee op de speciale Imilchilreis, georganiseerd door Dades Reizen en begeleid door mij (Mariëtte van Beek). Meer informatie vind je hier.

Foto’s: Wikipedia.
________________________________________________________________________________________________________________
Deze blog bevat affiliate links.