De hand van Fatima

Het moet wel de meest verkochte hand ter wereld zijn. Overal kom je in het Midden-Oosten de hand van Fatima tegen. Als gestileerd patroon verwerkt in tapijten, of duidelijker herkenbaar in gouden filigrein hangertjes, als zware deurklopper of leren amulet. Als reisleider in Marokko krijg ik nogal eens de vraag: waar komt die hand vandaan? Wat betekent hij? En wie is Fatima eigenlijk?

Om met de laatste vragen te beginnen: Fatima (Zahra) was de dochter van de profeet Mohammed en volgens zeggen biedt de afbeelding van haar hand (khamsa in het Arabisch: letterlijk vijf [vingers]) bescherming tegen het Boze Oog. Het Boze Oog staat voor al het onheil dat de jaloerse medemens kan aanrichten, van verziekte relaties tot de dood. Op de hand zelf staat daarom vaak een ‘tegenoog’, het oog van Fatima, afgebeeld. Daarbij staat de khamsa voor de Vijf Zuilen (pijlers) van de islam: de geloofsbelijdenis (shahada), het rituele gebed (salat), de verplichte aalmoes (zakat), de vasten (saum), en de bedevaart naar Mekka (hadj).

Gedeelde hand
De islamitische symboliek ten spijt is de khamsa waarschijnlijk afkomstig van de Feniciërs, een volk van zeelieden en handelaars aan de Middellandse Zee in de oudheid. De hand stond voor hen symbool voor Tanit, de godin van lucht en hemel, en/of Asarte, de godin van de vruchtbaarheid. Ze was tevens patrones van Carthago, een belangrijke handelsstad en uitvalsbasis, iets ten oosten van het huidige Tunis. Het handje kwam overal op te staan, van schepen tot deuren, en werd snel een talisman voor bescherming. Uiteindelijk brachten de Feniciërs de khamsa het hele Midden-Oosten rond. Ook niet-moslims kennen de hand en gebruiken hem voor dezelfde doeleinden.

Fatima, Mirjam en Maria
Onder joden is de hand niet van Fatima, maar van Mirjam, in de joodse traditie de zus van Mozes. De vijf vingers verwijzen voor hen naar de vijf boeken van de Torah, het onderricht van Mozes, dus de eerste vijf Bijbelboeken. In de palm van de hand kan in plaats van een oog een Davidster staan, een gebed of de Hebreeuwse letter sjin. Deze letter is beladen met symboliek. Hij staat bijvoorbeeld op de tefilin, de gebedsriemen, die op het hoofd gedragen worden. Ook de gebedsriem aan de arm wordt aan de hand geknoopt tot de vorm van de sjin. Dit verwijst naar Sjaddai, de Almachtige, een van de aanduidingen voor God.
Voor Midden-Oosterse christenen behoort de hand toe aan Maria, de moeder van Jezus. Westerse christenen kennen de hand nauwelijks. Ze komen hem tegen op vakanties in Marokko en horen daar het verhaal.

Relisouvenirs
Gezien de beschermende werking die gelovigen de handjes toedichten, is het niet verwonderlijk dat ze het goed doen als koopwaar rond heiligdommen. Net als elders in het Midden-Oosten is dat in Marokko niet anders. Sterker nog, pelgrims die bijvoorbeeld het mausoleum van een heilige bezoeken, kopen bij voorkeur een Fatimahandje in de buurt. Vanwege de nabijheid van de heilige man of vrouw heeft het handje naar hun idee extra zegenende kracht, baraka in het Arabisch. Omdat mensen die heiligen bezoeken vaak wel met een kwestie of euvel in de maag zitten en daarvoor steun zoeken, is extra zegening voor hen van wezenlijk belang.

Deze blog is een bewerking van een kader uit Mariëttes Dominicus reisgids Marrakech (niet meer verkrijgbaar).

Reistip:
Ga met Mariëtte van Beek, initiatiefneemster van Mirakelz Reizen, op pelgrimsreis naar Marokko. Info:
Pelgrimsreis Marokko: wandelen in Marrakech en het Atlasgebergte

Leestips:
Reisverhalenbundel Te Gast in Marokko met vele bijzondere vertelsels van Mariëttes hand. 🙂
Mirakelse beschermers op reis, mijn gratis e-boek over heiligen en goden van diverse religies die volgens zeggen reizigers beschermen. ________________________________________________________________________________________________________________
Deze blog bevat affiliate links.