Yared is de heilige van de kerkmuziek in Ethiopië

De heilige Yared staat hoog in aanzien binnen de Ethiopisch-orthodoxe kerk. Volgens zeggen componeerde hij de lokale liturgische muziek. Vele eeuwen na zijn overlijden hoor je zijn gezangen nog overal in de godshuizen van Ethiopië weerklinken. Natuurlijk wordt hij elk jaar herdacht tijdens zijn feestdag op 19 mei, maar wie was Yared eigenlijk?

De meeste toeristen die Ethiopië bezoeken, hebben voor hun reis nog nooit van Yared gehoord. Ik vormde daarop geen uitzondering, maar eenmaal ter plekke kun je niet om hem heen. Zoals bij de meeste heiligen het geval is, doen ook over Yared vele verhalen de ronde. De eenvoudigste vertelt dat hij in de zesde eeuw in de stad Anxum geboren werd.

Zijn vader stierf toen Yared nog maar zeven was en omdat zijn moeder niet in haar eentje voor hem kon zorgen, stuurde ze hem naar een priester die hem religieus onderricht gaf in de kerk. Een erg goede student wilde hij alleen niet worden. Zijn leraar was hoogst ontevreden over de magere studieresultaten, waarschuwde hem meerdere malen tevergeefs en ging uiteindelijk tot straffen over. De doodongelukkige Yared besloot terug te keren naar zijn familie, al woonde die ver weg.

Levensles van een mier
Tijdens een heftige regenbui zakte hij vermoeid neer op een boomstronk langs de kant van de weg. Toen hij daar zo zat, zag hij een mier die almaar probeerde iets tegen een boom omhoog te krijgen. Hij duwde en duwde, maar viel zes keer naar beneden. De zevende keer slaagde de mier er wel in met het voorwerp omhoog te klimmen. Toen Yared die mier zo had bezig gezien, zei hij tot zichzelf: “Waarom ben ik van thuis naar de kerk gegaan om daar enkel te falen en weer naar de familie terug te keren? Hoe is het mogelijk dat deze kleine insect tot zulke prestaties in staat is en ik als mens er niet in slaag succes te behalen? Als ik me concentreer op mijn studie dan behaal ik zeker een succesvol resultaat.”

Na dit inzicht keerde Yared terug naar de kerk, begon hard te studeren en werd een zeer wijze en gerespecteerde priester. Hij maakte evenwel vooral naam als componist, choregraaf en dichter. De legende wil dat hij muzikaal inzicht en talent verworf door toedoen van drie vogels die hem aanzetten spiritualiteit aan muziek te verbinden en het concept van sacrale muziek in de Ethiopisch-orthodoxe kerk te introduceren.

Zo bedacht hij onder meer nieuwe manieren om muziek te noteren en bracht hij slaginstrumenten en rituele choregrafieën in de kerk. De religieuze zangtraditie Zema zou aan hem zijn geopenbaard door engelen die hem voorzongen. Yared schreef maar liefst vijf volumes met Zema-liederen voor kerkdiensten en vieringen. Het bekendste is het De’guaa-boek. De debtera, de rondzwervende religieuze mannen die lofliederen zingen en dansen voor kerkgangers uitvoeren (en bovendien aan duiveluitdrijvingen en witte magie doen), beschouwen de muziek van Yared nog altijd als de basis voor hun optredens.

Hoe ging het verder met Yared? Volgens zeggen was Yared de lieveling van keizer Gabra Masqal. Die raakte op een dag zo in vervoering van Yareds gezangen dat hij per ongeluk zijn speer op Yareds voet liet vallen. Om het goed te maken, mocht Yared hem een verzoek doen. Yared vroeg de keizer toestemming om de rest van zijn leven in eenzaamheid door te brengen zodat hij zich kon concentreren op gebed, meditatie en het componeren van nog meer muziek. Zo bracht hij de laatste jaren van zijn leven door in een grot in het Semiengebergte. Hij stierf op 20 mei 571, op 66-jarige leeftijd. Op 19 mei wordt nog jaarlijks zijn verscheiden herdacht. Het is een belangrijke feestdag binnen de Ethiopisch-orthodoxe kerk.

Yared herkennen
Als bezoeker van Ethiopische kerken loop je Yared, of zijn muzikale erfenis, voortdurend tegen het lijf. Op de naïeve schilderingen van zijn persoon draagt hij net als elke orthodoxe priester de traditionele grote witte omslagdoek. Daarbij heeft hij een bidstok (mequamia) in de ene hand. Het handvat van die stok heeft de vorm van een taukruis (vernoemd naar de Griekse letter tau die erop lijkt). Het is het type stok die je nog altijd in bundels in kerken ziet staan, klaar voor gebruik tijdens processies, om het ritme aan te geven en om als steun te dienen tijdens de lange kerkdiensten waarbij de priesters en de gelovigen moeten blijven staan.

In de andere hand heeft Yared de tsenatsel (sistrum, een metalen rammelaar) vast die echt typerend is voor de liturgische muziek en dans die hij invoerde. Op zulke plaatjes staat hij meestal voor zijn gezangenboek De’guaa terwijl de drie soorten gezangen Ge’ez (voor gewone dagen), Ezel (voor begrafenissen) and Araray (voor festiviteiten) verbeeld worden in drie duiven. De kleurige kebero’s, tweevellige trommels, die altijd klaarstaan in kerken, waren daar zonder Yared ook niet geweest.

En soms zie je Yared ook gewoon bij een kerk zitten. Hij kan er niet veel anders hebben uitgezien dan de priesters die heden ten dage hun leerlingen, priesters in spe, onderrichten in het Ge’ez, de liturgische taal van de Ethiopisch-orthodoxe kerk. Almaar dreunen die teksten op, terwijl hun leermeester kleurrijke heiligen op rolletjes van geitenvel schildert en die ook van tekst en uitleg voorziet. Of simpeler ansichtkaarten met Yared, de patroonheilige van de muziek. Hét souvenir voor pelgrims én relinieuwsgierig toeristen.