De Camino van Maria Magdalena

Het aantal pelgrims dat speciaal richting Frankrijk trekt om daar iets van Maria Magdalena’s aanwezigheid te ervaren, nam de laatste decennia flink toe. De plaatsen die ze aandoen, liggen deels op de Camino de Santiago. Geen toeval volgens ingewijden in de cultus van Maria Magdalena. Eigenlijk is de camino aan Maria Magdalena gewijd. Onzin of omdenken?

“Een wandelroute in de voetsporen van Maria Magdalena in Frankrijk, díe wil ik maken.” Jaren terug verklapte de Italiaanse pelgrim en schrijfster Angela Maria Seracchioli me haar grote wens, nippend aan een espresso op een terras in Assisi. Eigenlijk interviewde ik haar over de door haar gereconstrueerde Franciscuspaden, maar Angela bleek kritisch op de mannenkerk en wat er van de franciscanen was geworden. Ik hoorde nadien niets meer van haar en ik vergat Maria Magdalena’s vrouwenroute een beetje. Totdat ik onlangs de laatste Maria Magdalenafilm (van Garth Davis) zag. Wat was er van dat pelgrimspad in Frankrijk geworden? Al googelend vond ik niks van Angela, maar des te meer van anderen die in de Languedoc en Provence zochten naar Maria Magdalena. Ik was niet de enige. De Italiaanse religieus antropologe Anna Fedele kreeg de Maria Magdalenazoekers als eerste in het vizier. Ze begonnen op te vallen, omdat ze voornamelijk georganiseerde groepen vrouwen vormden die heel specifieke trajecten volgden. Hun aantal nam ook sterk toe. Ze kwamen voornamelijk uit de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Spanje en Italië. Fedele besloot ze voor onderzoek achterna te gaan.

Zwart verweerde schedel
Het is hoogst onwaarschijnlijk dat Maria Magdalena ooit in Frankrijk is geweest. De verering van haar persoon daar is louter gebaseerd op legendes die pas vanaf de tiende eeuw ontstonden. Ze vertellen over de boottocht die zij na Jezus’ hemelvaart als verbannene en samen met anderen, naar het huidige Saintes-Maries-de-la Mer aan de Franse kust (nabij Marseille) maakte. Volgens de Oosterse kerk ging Maria Magdalena naar het huidige Turkije en werd begraven in Efese, later overgebracht naar Constantinopel. Maar de Westerse kerk maakte postuum nog een extra staartje aan haar geschiedenis. Met de verhalen doken ook beenderen en haarlokken van Maria Magdalena in Frankrijk op. De relieken liggen in Vézelay (Bourgondië), La Sainte-Baume en Saint-Maximin-la-Sainte-Baume (Provence) en L’Église de la Madeleine (Frans voor Magdalena) in Parijs. Eeuwenlang trokken de relieken vele katholieke pelgrims. Nog altijd lopen ze van haar zwart verweerde schedel in de crypte van de Basiliek van Saint-Maximin naar de grot in het La Sainte-Baume-massief, zo’n vijftien kilometer verderop. Daar zou Maria Magdalena de laatste dertig jaar van haar leven in afzondering hebben doorgebracht. In de Provence is de bevolking fier op de grot met Maria Magdalena’s beenderen. Lokale gelovigen vertellen je dat het na Jeruzalem en Rome het belangrijkste bedevaartsoord voor christenen is. Op 22 juli, de feestdag van Maria Magdalena, houden ze grootse processies voor haar. De relieken in Vézelay waren vóór de ontdekking van Maria Magdalena’s graf in Sainte-Baume belangrijker, maar zagen hun populariteit nadien flink dalen. Pelgrims die tegenwoordig speciaal naar Maria Magdalena op zoek zijn, komen er natuurlijk wel steevast langs.

Oergodin
In je eigen vrouwelijke kracht komen door de energie van Maria  Magdalena te ervaren. Het riekt eigentijds en dat is het ook. Moderne spirituelen zien in Maria Magdalena de oergodin, die transformeerde in een vrouw die spiritueel op hetzelfde niveau stond als Jezus. Of zelfs zijn meesteres was en niet andersom. Ze trouwde misschien ook wel met hem en ze kregen kinderen. Uit angst voor Maria Magdalena’s macht had de Katholieke kerk haar naam en evangelie maar gauw bezoedeld en verdoezeld en sowieso de rol van vrouwen geminimaliseerd. In de vroegchristelijke kerk speelden vrouwen een grote rol in de erediensten, maar dat was na een paar eeuwen wel over.
Opvallend is dat in vrijwel alle programma’s van Maria Magdalenazoekers de ruïnes van de Katharanen op de route staan. Ketterse ordes als die van de Katharanen en de Tempeliers zouden de wijsheden van Maria Magdalena, ‘het pad der liefde’, hebben omarmd. De historiciteit van deze laatste veronderstelling valt te bezien, maar feit is dat de kerk deze ketters te vuur en te zwaard heeft bestreden. Eeuwen na dato voelen Maria Magdalena-aanhangers zich verwant met hen. Alle highlights langs hun route zijn naar hun idee beladen met energie. Ze zingen er sacrale liederen en voeren healings uit. Wie deze lieden zijn? Vrijwel allemaal behoren ze tot de New Age-beweging. Ze zijn alternatieve religieuzen. In Maria Magdalena zien ze een voortzetting van oude natuur- en goddelijke krachten die door het christendom verhuld zijn. Wat zij doen is Maria Magdalena herontdekken. Dat feministische theologen de laatste halve eeuw aan het eerherstel van Maria Magdalena werkten, helpt hen.

Madeleine-cakejes
Mocht dit allemaal wel erg als De Da Vinci Code klinken: dat klopt. De speculaties rond Maria Magdalena in Dan Brown’s boek vonden hun inspiratie mede in kringen van de moderne spirituelen. Dat de laatsten nu Brown weer aanhalen, doet daar niets aan af. Zij waren eerst.
Voor de caminoganger die het aandurft, is het wel aardig om eens met een Maria Magdalenabril naar zijn camino te kijken. Maria Magdalenaverhalen en spiritueel esoterische theorieën zitten aan talloze caminoplekken vast. Zo zouden de startpunten van de vier belangrijkste camino’s allemaal een band hebben met Maria Magdalena. Bij de Maria Magdalenakerken in Vézelay en Parijs is dat evident, en in de St. Trophimuskathedraal van Arles staat een beeld van Maria Magdalena en haar twee kinderen. In Chartres in Le-Puy-en-Velay is het evenwel even omdenken. De Zwarte Madonna’s daar zouden stiekem symbool staan voor Maria Magdalena. Maar het wordt nog sterker. Maria Magdalena zou bij de begrafenis van Jacobus de Meerdere zijn geweest en nadien eenmaal de camino hebben gelopen om zijn graf te bezoeken. Andere bronnen vermelden weer dat de camino oorspronkelijk niet aan Jacobus maar aan haar was gewijd, maar dat de vreselijke kerkmannen ook daar een einde aan maakten.
Persoonlijk vind ik de madeleine-cakejes uiteindelijk de leukste vondst. De zoetigheden zouden de uitvinding zijn van ene Madeleine (Magdalena dus) die het deeg in schelpen vormde. Ze deelde ze uit aan pelgrims op de Chemin de Compostelle. Toeval bestaat niet, hoor ik u al zeggen. Yammie.

Leestip: Anna Fedele, Looking for Mary Magdalene: Alternative Pilgrimage and Ritual Creativity at Catholic Shrines in France. Gratis te downloaden via www.researchgate.net.

Deze blog is een bewerking van een artikel dat in juni 2021 in de Jacobsstaf, het lijfblad van caminogangers van het Nederlandse Genootschap van Sint Jacob (NGSJ), verscheen.

________________________________________________________________________________________________________________
Deze blog bevat een affiliate link.