Chefchaouen, de blauwe stad van Marokko

Chefchaouen, Noord-Marokko’s befaamde blauwe stadje, is een ware toeristenmagneet. Wie het bezoekt, begrijpt meteen de betovering. Alles is even pittoresk en fotogeniek. Waarom de locals precies hier blauwe verf voor hun huizen en straatjes aanhouden, is punt van discussie. Dat de vroegere joodse inwoners er iets mee te maken hebben, is het meest aannemelijk.

Voor het blauwe stadje Chefchaouen moet je wel even een ommetje maken. Gelegen in de uitlopers van het Noord-Marokkaanse Rifgebergte is het twee uur landinwaarts rijden vanuit Tanger. Sportievelingen komen er niet alleen vanwege de pittoreske straatjes in de medina, maar ook om te hiken in de omgeving. De twee nabije rotsformaties die op hoorns (chaoua) lijken, gaven de plaats zijn naam. Chef chaouen betekent in de lokale taal simpelweg: ‘kijk naar de hoorns!’. Minder duidelijk is waar Chefchaouens blauwe uiterlijk vandaan komt.

De verklaringen zijn drievoudig en niet erg romantisch. Allereerst zou blauw een probaat middel tegen muggen of vliegen zijn, omdat het idee is dat die beestjes niet van die kleur houden. Ten tweede zou blauw de huizen koel houden. Of dat ooit bewezen is? Tot slot zouden de autoriteiten de bewoners van Chefchaouen in de zeventiger jaren opgedragen hebben hun muren blauw te verven om toeristen aan te trekken. Daar zit wel wat in, want de bewoners krijgen nog jaarlijks verfkwasten van overheidswege om de boel bij te houden met mengsels van water, kalk en pigment. Dat heeft het gewenste effect (volop drukte), alleen kwam de kleur blauw hier niet willekeurig uit de lucht vallen. Blauw heeft een geschiedenis in Chefchaouen.

Gebedsdoeken

Chefchaouen werd gesticht als militair bolwerk toen eind vijftiende eeuw de Portugezen Marokko probeerden te veroveren. Er vormde zich al snel een stadje in de nabijheid van de vesting. Oorspronkelijk alleen bevolkt door Berbers (Ghomara) zorgde de komst van Europese vluchtelingen gestaag voor een smeltkroes van culturen.

Met de Spaanse Reconquista van Moors Andalusië waren het niet alleen moslims die dit land verlieten, omdat ze zich niet wilden bekeren tot het christendom. Ook joden konden er niet langer blijven. Velen zochten hun toevlucht in steden in Noord-Afrika en het Ottomaanse Rijk. Joden woonden al sinds het begin van onze jaartelling in Marokko en de nieuwe groep voegde zich vaak bij hen. Ze stak in fasen de Straat van Gibraltar over. Zo kwamen ook joden in Chefchaouen terecht. In de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw volgden de joden die op de vlucht waren voor Hitler. Sommigen zeggen dat het die laatste groep was die zorgde voor de blauwe metamorfose van Chefchaouen, volgens anderen had de eerdere groep dat al bewerkstelligd.

Hoe dan ook is blauw een betekenisvolle kleur binnen het jodendom. Zo is het een joodse traditie om blauw draad in de talliet, de traditionele gebedsdoek, te weven. De Hebreeuwse Bijbel noemt expliciet een blauwe kleurstof (tekhelet). Het blauw moet mensen herinneren aan de lucht, de hemel en uiteindelijk Gods macht. Een aansporing dus om een spiritueel leven te leiden.

Ga je erop letten dan vind je blauw en wit geregeld terug in joodse contexten. Denk alleen maar aan de vlag van Israël, met zijn blauwe davidster tussen twee blauwe strepen. Wie de Mellah (joodse wijk) van Marrakech kent, zal zich de blauw-wit betegelde synagoge daar herinneren. Of de blauwe graven van de joodse hogepriesters op de begraafplaats erachter. Handelaren in de Marokkaanse soeks weten het ook precies. Aardewerk en andere souvenirs, zoals het handje van Meryam, die speciaal zijn bedoeld voor joodse toeristen omvatten naast davidsterren en Hebreeuwse teksten vaak blauw-witte kleurcomposities.

Blauwe Parel

Met het vertrek van de joden uit Chefchaouen – het grootste deel van Marokko’s joodse bevolking vertrok in 1948 naar Israël – verdween zijn blauwe uiterlijk niet. Marokkaanse Arabieren, Berbers en afstammelingen van Spaanse ballingen bleven het in stand houden. Zo kun je nog altijd genieten van verschillende tinten blauw, van indigo tot pastel. De kleur van de hemel en natuurlijk ook van de zee. De beslagen deuren, het tegelwerk, de katten en bloempotten op de stoepen, alles is even Instagrammable. De koosnaam van Chefchaouen is niet voor niets ‘Blauwe Parel’. Tussendoor doen locals onverstoorbaar hun alledaagse dingen. Meisjes die brood naar de gemeenschappelijke oven brengen, mannen die onderweg zijn naar de Grote Moskee. Toen ik er was, bleek zelfs die niet te zijn ontkomen aan de blauwe kwast, maar inmiddels is hij weer ‘ouderwets’ beige.

Naast de Grote Moskee is de Spaanse Moskee (Bouzafer Mosque) boven op de heuvel de moeite waard, al was het maar voor het uitzicht over blauw Chefchaouen. Bij een kleine brug boven een waterstroom ten oosten van de stad (bij Ras el-Maa) begint de dertig minuten durende klim erheen. Zeker in de hete zomermaanden het beste te doen in de late namiddag, ook voor een mooie zonsondergang daarboven.

PRAKTISCH

Vervoer

Kom je vanuit Tanger, Fes of Tetouan richting Chefchaouen dan is de lokale bus pakken een prima low budget optie. Zoek je liever je eigen weg dan is een eigen auto huren fijn. Zelf heb ik een sterke voorkeur voor all-inclusive autohuur. Alles zit bij de huurprijs inbegrepen dus geen gedoe of zorgen ter plaatse.

Ter plekke is wandelen op eigen houtje prima te doen want Chefchaouen is overzichtelijk, verdwalen echt niet mogelijk. Een makkelijk start- en eindpunt voor je wandeling is Chefchaouens centrale plein Plaza Uta el-Hammam, met fontein en tal van terrasjes. Hier vind je ook de Grote Moskee van Chefchaouen met zijn kenmerkende achthoekige minaret en de Kasbah met daarbinnen het bescheiden Ethnographic Museum met meer details van de lokale geschiedenis, kledij en gebruiksvoorwerpen.

Wil je meer horen over de joodse geschiedenis van Chefchaouen dan moet je zeker de
joodse erfgoedtour van de deskundige Marokkaans-joodse erfgoedonderzoeker Fatima Habte doen. Je doet naast de voormalige joodse wijk en de joodse begraafplaats ook ‘gewoon’ de mooiste straatjes van Chefchaouen aan.

Heb je écht weinig tijd en doe je liever een dagtrip vanuit een min of meer nabijgelegen stad zodat je transport ook meteen geregeld is? Van Tanger naar Chefchaouen is een optie, of van Fes naar Chefchaouen.

Accommodatie

Een nachtje (of twee) overblijven in Chefchaouen is aan te raden. Je kunt dan op de rustigste en koelste momenten van de dag genieten van al het moois in de medina. Fijne onderkomens zijn Casa Sabila en Dar Jasmine. Beide gelegen richting Spaanse moskee, de laatste net wat chiquer dan de eerste, maar even sfeerrijk (hoe kan het ook anders hier) en met personeel dat er alles aan doet om je je thuis te laten voelen. Natuurlijk hebben de hotels dakterrassen zodat je al bij je ontbijt kunt geniet van Chefchaouens blauwe aanblik. Voor de afwisseling is het ook fijn eten bij het crossculturele café-restaurant Café Clock, dat je misschien ook bekend is van Fes en Marrakech, met elke avond live muziek.

Deze blogpost bevat affiliate links. Bij aanschaf van een product via zo’n link gaat een klein bedragje naar Mariëtte, de schrijfster van deze blog. Die commissie maakt het product niet duurder voor de koper (die merkt er niets van) maar helpt wél deze gratis site in stand te houden. Dank je wel!