Albanië vol knuffels tegen het Boze Oog

Onder locals hoor je nog eens wat. Zo ook in Albanië. Knoflook en huispoppen zijn daar al eeuwenlang beproefde remedies tegen het Boze Oog. Moderne knuffels raakten helemaal in zwang na de val van het communisme.

Een Teletubbie-pop verstrengeld met wijnranken of een knuffelbeer bungelend aan een dakgoot. In Albanië kom je overal knuffels rond huizen en tuinen tegen. Majmun noemen de Albanezen ze wel. Het is Albanees voor ‘aap’, maar de knuffel kan alle vormen hebben, tot aan een kerstman toe. Kukull voor ‘pop’ is daarom een gangbaarder benaming. Gevraagd naar de betekenis van deze decoraties is het antwoord eenduidig: de knuffels moeten bescherming bieden tegen het Boze Oog. Knoflook of ui, een schedel met hoorns van een ram en een hoefijzer werken van oudsher ook goed, maar vanaf de jaren negentig werden moderne speelgoeddieren populair als amulet. Niemand weet eigenlijk precies waarom. Iets vergelijkbaars bestond al eeuwen in de vorm van de dordolec, de huispop of verschrikker, op het Albanese platteland. De huispoppen waren groter dan de huidige kukull, niet al te netjes zelf in elkaar geflanst. Ze deden beslist meer dan alleen vogels verjagen.

Arbeidsmigranten

Tijdens het bijna vijftig jaar durende communistische bewind is het gebruik van al dergelijke talismans voor de bescherming van huisje, boompje, beestje van de baan. Alle vormen van geloof zijn streng verboden. Niemand heeft ook eigen bezit. In het postcommunistische tijdperk verandert dat radicaal. De economische perspectieven zijn nog altijd niet heel rooskleurig, maar Albanezen staat het vrij om in het buitenland te gaan werken. Ik herinner me een nachtbus van Athene naar Tirana vol arbeidsmigranten, die me daarover verhaalden. Terug in Albanië investeren ze hun geld in huis en haard. Prachtig, maar daarmee kun je wel de hebzucht van anderen – dus het Boze Oog – opwekken. Knuffels werden plots in groten getale aan huizen en bedrijven in aanbouw gebonden. Dat gebeurt nog steeds. Een Mickey Mouse of opblaaseend op je veranda past daarbij blijkbaar beter bij de moderne tijd dan de zelfgemaakte lappenpop, de dordolec, van vroeger. In een enkel geval zit er een oogje in de borst verwerkt, een opgenaaid steentje of simpelweg geverfd, maar meestal niet.

Kwade geesten

Al dat moderne pluche in Albanië is dus een teken van toegenomen welvaart, individueel bezit en impliciet ook ongelijkheid, maar hoe werkt het dan precies tegen het Boze Oog? Loeren de buren, vrienden of familieleden naar de nieuwbouw dan kan dat kwade bedoelingen en vloeken losmaken, alleen al door het kijken. Ze hoeven niet eens kwade intenties te hebben, al zouden sommigen zoiets moois misschien graag van je afnemen. Door de blik af te leiden, richting de leuke knuffels, vangen zij de slechte krachten op. De gluurders zien niet langer je geld. Zo blijven het huis en de bewoners gespaard. Albanezen zeggen daarom ook wel dat de knuffels geluk brengen. Of dat ze het teken zijn dat de goede geesten binnen mogen komen. Tegen kwade geesten is knoflook ook een probaat middel. Je ziet strengen tot aan de achteruitkijkspiegel van de bus hangen, met soms een christuskruis ernaast.

Sint Joris

Niet dat de Boze Oog-tradities gebonden zijn aan een religie. Of Albanezen nu moslim, orthodox of katholiek zijn van majmun maken ze allemaal gebruik. Het geloof in het Boze Oog is ook wijdverbreid in het nabije Midden-Oosten en rond de Middellandse Zee. Elke reiziger kent het glazige blauwe oogje en de hand van Fatima als remedies ertegen. Afhankelijk van hun geloof nemen Albanezen wel aanvullende maatregelen. Een christen kan een door een priester gezegend plaatje van de heilige Sint Joris bij zich dragen, een moslim een door een imam opgetekend gebed of gezegde in het Arabisch. Komt iemand met loftuitingen aan zijn adres dan zweert hij het Boze Oog-gevaar af met een ‘mashallah‘ (zoals God het wil), Arabisch dat via de Osmanen in het Albanees terechtkwam.

Wereldoorlogen

De knuffels doen goed werk in Albanië, maar veel zorg krijgen ze niet als ze eenmaal hangen. Ze zijn veelal bevestigd vanuit het hoogste punt aan de voorzijde van het huis, zoals het hoort. Daar bungelen ze dan in de wind, verdragen de zomerse hitte en ijzige winterkoude. Bij het voltooien van bouwprojecten halen mensen ze niet weg. Ze blijven goed voor van alles en nog wat. Zo beschermen ze ook kinderen. Handelaren zeggen dat ze ook de handel bevorderen en klanten aantrekken. Of politieagenten weghouden die tramelant kunnen veroorzaken. Albanezen zouden tijdens de twee wereldoorlogen afgeweerde ellende hebben toegeschreven aan hun poppen. Toch verdienen de knuffels blijkbaar geen wasje. Verweerd door de elementen hangen konijnen aan hun oren. Vies en bevlekt. Een tikje luguber doen ze wel aan, maar waag het nóóit om ze weg te halen. Ze horen vanzelf te vergaan.

Deze blog bevat affiliate links.