Afrodite bracht de liefde naar Pafos

Lang, lang geleden gebeurde het. De westenwind voerde naar Cyprus, onstuimige golven sloegen tegen de kustrotsen uiteen. Even onder Pafos werd uit het opspattende schuim Afrodite, de godin van de liefde en schoonheid, geboren.

Het nieuws bereikte niet alleen de nymfen van de Olympusberg. Al snel begeerden vele jonge goden haar. Dat Afrodite uiteindelijk de onooglijke Hephaestus trouwde, begreep niemand. Toen ze later ook bezweek voor Ares werd haar affaire hard afgestraft. Voorgoed verbannen naar Cyprus werd ze verliefd op de mooie sterveling Adonis, die daarop verdacht snel omkwam bij de jacht. De cultus van Afrodite in Cyprus bloeide er niet minder om. Talloze tempels en rituelen werden aan de godin gewijd. Ik ben benieuwd of er vandaag de dag nog iets te merken is van Afrodite’s erfenis. Vanwaar romantische akte.

Hartjes alom

Natuurlijk begin ik bij het legendarische begin, de rots waar Afrodite werd geboren. “Petra tou Roumiou heet-ie, ‘de rots van de Romeinen'”, vertelt mijn Cypriotische vriendin Eleni, die me boven een subliem uitkijkpunt boven zee heeft gebracht. “Mensen zeggen nog steeds dat ze in het woeste water rond de rotsen gedaanten herkennen. Met enige fantasie is dat zeker mogelijk.” Strak turend doe ik mijn best. Opvallend zijn sowieso de teksten die verliefde stelletjes hier op de vangrails langs de autoweg kladden. Hartjes alom, iedereen houdt van iedereen. Love is in the air, zoveel is duidelijk.
Eenmaal in Pafos zelf ontgaat de romantiek me even. In een paar decennia tijd is hier een enorme badplaats uit de grond gestampt. Toch is Afrodite nooit ver weg. In de souvenirwinkels doet haar beeltenis het goed, op ansichtkaarten en in tal van prullaria, van plastic buste tot thermometer. Vele horecagelegenheden dragen ook haar naam. Wie wil niet verpozen in luxe villa’s in Aphrodite Hills of snoepen van Aphrodite Delights? De brochures die ik hier en daar oppik, adverteren met trouwarrangementen in Pafos. Het romantische imago van dit deel van Cyprus wordt alle kanten verzilverd. Maar nu het nog vroeg in het seizoen is, lopen vooral oudere goden en godinnen te flaneren langs de boulevard van Pafos. Ze hebben allemaal hun Afrodite of Adonis al gevonden. De jongeren wachten blijkbaar op hogere temperaturen voor ze hier aan het rollebollen gaan. Op het strand of in het bruisende nachtleven. Wie het voorbeeld van de Griekse goden volgt, kan onbekommerd de liefde bedrijven.

Schelpje

Over met het wereldse vertier. Gids Andriana brengt me naar het wonderschone koepelkerkje van Agia Paraskevi in het nabijgelegen dorp Geroskipou. “Geroskipou staat voor ‘heilige tuin’, de tuin van Afrodite”, aldus Andriana. Op de plaats van de kerk stond vroeger haar tempel. Hier begon in het voorjaar het jaarlijkse Afrodite-feest, met dansen in de tuin, en een tocht naar de tempel in Kouklia. “Maar het spannendste moet nog komen”, knipoogt ze. De kerk heeft wat vreemde elementen die naar de oude cultus verwijzen. Schitterende fresco’s geven voor de oplettende bezoeker hun geheimen prijs. Nabij de iconostase staat in een schildering Jezus ten doop in de Jordaan met rechts naast zich een kleine schelp met daarin Afrodite. Het schelpje wordt getrokken door twee woeste dieren: de westenwind. “Je kent vast de schelp uit Botticelli’s voorstelling van Venus?” vraagt Andriana, zonder op een antwoord te wachten. “Je ziet hem hier terug. Maar dat is niet alles. De kerk is waarschijnlijk met opzet gewijd aan een vrouwelijke heilige, Sinte Vrijdag, en anders dan in andere kerken zie je niet Jezus maar Maria in de koepel voor de iconostase. Jezus is pas verderop, in het midden van de kerk, in het plafond weergegeven.” De maagdelijke vrouw heeft hier een uitzonderlijk vooraanstaande positie. En dat dankzij haar aanzienlijk minder kuise zuster Afrodite. Hilarisch.

Zondvloedfeest

In het spoor van Griekse pelgrims, Afrodite’s devote aanbidders, is de gang naar het Afrodite-heiligdom in Kouklia. Of wat er aan stenen van over is. De vage gestalte van de godin is gelukkig nog wel zichtbaar in een groot opstaand rotsblok. “Haar beeltenis was zo heilig dat de priesters deze met wolken wierook aan het zicht van de dansende leken onttrokken”, legt Andriana uit. “Ondertussen boden tempelvrouwen hun diensten aan aan mannelijke pelgrims die na hun zware reis wel wat zinnelijke verpozing konden gebruiken.” Andriana grinnikt. “Die oude cultus bestaat niet meer hoor. Aardig is wel dat hier elk jaar mei stukken uit klassieke Griekse tragedies en hymnen gewijd aan Afrodite worden voorgedragen. Toch zijn de Kataklysmos-feesten die met Pinksteren aan de Cypriotische kust plaatsvinden interessanter. Kataklysmos betekent zondvloed, maar het feest herinnert niet alleen aan de redding door Noach. Zang, dans, markten, er is van alles te zien en te beleven, maar de wateractiviteiten zijn voor Cyprioten het belangrijkst. Ze gaan met familie en vrienden met boten het water op en spetteren elkaar expres nat. Zo worden ze gereinigd van zonden en opnieuw geboren uit de golven. Dat beeld komt je nu vast bekend voor?” Ik sta versteld. Het zondvloedfeest grijpt terug op de antieke Afrodite-feesten die ook langs het water werden gevierd.

Papavers en anemonen

Praten over water is de weergoden verzoeken. De volgende dag vallen er wat spatjes regen. Vriendin Eleni stelt me gerust: “In Cyprus duurt een bui nooit lang.” Het is inderdaad droog als we bij de opgravingen naast de haven van Pafos aankomen. De Romeinse mozaïeken hier lezen als een stripboek vol romantische godenverhalen. Eindeloos herhalen zich de naakten in het klassieke pantheon. Gelukkig is ook Afrodite nog te bewonderen, maar waar is Adonis toch steeds? Eleni lacht: “Hij is er zeker, maar niet waar jij hem verwacht!” Het grasland on ons heen blijkt idyllisch bezaaid met liefdessymbolen. Eleni wijst naar papavers die rood kleurden van Adonis’ bloed toen hij door toedoen van de jaloerse Ares door een wildzwijn werd gedood en naar witte anemonen die opkwamen toen Afrodite’s tranen daarna over de aarde vloeiden. “Beide bloemen bloeien nog altijd tegelijkertijd, juist in de streek rond Pafos.”

Facelift

Toch moeten we voor het geheim achter Afrodite’s schoonheid naar een grot in Polis, ruim dertig kilometer noordelijker. Het natuurlijke bad dat de godin daar na haar escapades gebruikte, is nog altijd gevuld. “Een beetje water op je gezicht sprenkelen maakt een mens direct tien jaar jonger”, aldus Eleni, die de daad bij het woord voegt. “Volledig baden werkt beter, maar dat doet niemand meer sinds Afrodite aaltjes in de poel losliet. Ze wilde nu eenmaal geen ongenode gasten in haar bad. Kijk, je ziet de beestjes nog gaan!” Plots hoef ik hier geen facelift meer, al is het alternatief evenmin aanlokkelijk. “Wie twintig jaar jonger wil worden, moet bij volle maan drie keer om haar ‘rots van de Romeinen’ zwemmen.” Terug in Pafos geef ik toch de voorkeur aan speciale Afrodite-crème. Samen met andere toeristes verdring ik me om het beautyproductenschap van een gift shop. Gegiechel alom van wat Britse dames. “We lijken wel pubermeisjes”, zegt een van hen, “het spul werkt nu al.” Iedereen schatert het uit.

Een uur later gaat de zon onder, op de bergen knippen de lichtjes aan. Mono i agapi, mono i agapi. ‘Alleen liefde, alleen liefde’. Anna Vissi’s gouwe ouwe weerklinkt in mijn strandcafé. Mono i agapi, mono i agapi. ‘Alleen liefde overleeft alles.’ De ober serveert een cappuccino met een hartje in het schuim. Het onverbeterlijke Pafos maakt zich op voor een zwoele nacht.

Deze blog verscheen in 2011 onder de titel ‘Alles is liefde in Pafos’ in Te Gast In Cyprus.